راه های فقهی رهایی از مخالفت با احکام شرع صفحه 214

ص:227

عددی یا مشاهده ای معامله شوند). این که گفته اند: ربای معاملی در معدودات راه ندارد، بیشتر با معنای دوم سازگار است؛ یعنی اشیایی که بدون کیل و بدون وزن (بامشاهده) معامله می شوند، زیرا تفاضل در آنها معنا ندارد وگرنه اشیایی که با عدد خرید و فروش شوند قطعاً تفاضل در آنها متصور است.

گفتار چهارم: معیار مکیل و موزون

بنا بر آن چه گفته شد، معنای «مکیل» و «موزون» روشن است. نکته ای که باید روشن شود این است که مصادیق «مکیل» و «موزون» از نظر عرف و عقلاء، در زمان ها و شهرهای مختلف، فرق می کند؛ زیرا بسیار اتفاق افتاده که جنسی که با «وزن کردن» خرید و فروش می شد در زمان دیگر با «شمارش کردن»، معامله می شود. سؤال این است که اگر جنسی قبلاً با عدد و شمارش خرید و فروش می شده است، ولی الان با کیل یا وزن معامله می شود، معامله اش با هم جنس خود با تفاضل ربوی است یا خیر؟ همچنین اگر جنسی در سابق با کیل یا وزن معامله می شد ولی الان با «عدد» و «شمارش» معامله می شود، معامله آن با هم جنس خود با تفاضل چگونه است ؟ اگر جنسی در یک شهر با کیل یا وزن معامله می شود و در شهر دیگری با عدد خرید و فروش شود، معامله اش چگونه است ؟

آیا معیار در «مکیل و موزون»، مکیل و موزون بودن در زمان شارع مقدس (صدر اسلام) است یا زمان وقوع معامله ؟ آیا معیار مکیل و موزون بودن در شهری است که معامله در آن صورت می گیرد یا معیار شهر و محلی است که شارع مقدس این مسائل را در آن بیان کرده است ؟ شیخ طوسی، علامه حلی،(1) صاحب شرایع،(2)