راه های فقهی رهایی از مخالفت با احکام شرع صفحه 215

ص:228

شهید ثانی،(1) محقق اردبیلی،(2) صاحب حدائق،(3) و شیخ انصاری(4) بر این نظریه اند که باید به رسم زمان شارع نگاه کرد. آن چه که ثابت شود که در زمان شارع مکیل و موزون بوده در زمان ما هم ربوی است و نمی توان آن را به صورت گزافی فروخت. شیخ طوسی در این زمینه می نویسد:

المماثله شرط فی الربا و إنما یعتبر المماثله بعرف العاده بالحجاز علی عهد رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فإن کانت العاده فیه الکیل لم یجز إلا کیلا فی سائر البلاد و ما کان العرف فیه الوزن لم یجز فیه إلا وزنا فی سائر البلاد، و المکیال مکیال أهل المدینه، و المیزان میزان أهل مکه هذا کله لا خلاف فیه. فإن کان مما لا یعرف عادته فی عهد النبی صلی الله علیه و آله و سلم حمل علی عاده البلد الذی فیه ذلک الشیء فإذا ثبت ذلک فما عرف بالکیل لا یباع إلا کیلا، و ما کان العرف فیه وزنا لا یباع إلا وزنا.(5)

شرط جریان ربا این است که عوضین هم جنس بوده باشند. ملاک، هم جنس بودن در عرف سرزمین حجاز در زمان رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم است. پس اگر عرف حجاز در آن زمان خرید و فروش جنسی با کیل بوده، در سایر شهرها نیز آن جنس باید با مقیاس کیل خرید و فروش شود و اگر مقیاس وزن بوده در سایر شهرها باید با مقیاس وزن خرید و فروش شود. معیار در کیل، کیل اهل مدینه است و ملاک در وزن، ترازوی اهل مکه است. در این مطالبی که بیان شد هیچ اختلافی نیست. پس اگر جنسی باشد که نمی دانیم در زمان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم چگونه خرید و فروش می شده است، بر