راه های فقهی رهایی از مخالفت با احکام شرع صفحه 220

ص:233

صورت وجود و تحقق موضوع انشا کرده است که هرگاه موضوع موجود شود، حکم بر آن مترتب خواهد شد.

گفتار پنجم: شک در مکیل و موزون یا معدود بودن اجناس

اگر در محلی کالایی هم به صورت عددی و هم به صورت وزنی یا کیلی معامله شود و این به صورتی باشد که شک کنیم آیا این کالا موزون و یا مکیل است تا معاملۀ آن با هم جنس خود با زیادی ربوی باشد، یا از معدودات است و معامله اش به این نحو اشکالی ندارد، تکلیف چیست ؟

جواب این است که در چنین مواردی، مسئله از قبیل شمول عام تخصیص خورده است و به واسطۀ مخصص منفصل، داخل در شبهۀ مصداقیه است؛ زیراعموماتی «أَحَلَّ اللّهُ الْبَیْعَ » (خداوند همۀ انواع بیع را حلال کرده است.) و «أَوْفُوا بِالْعُقُودِ » (به همۀ عقدها وفادار باشید) شامل تمام انواع بیع و از جمله بیع دو متاع هم جنس با زیادی می شده است. بعد از صادر شدن این عمومات از ناحیۀ شارع مقدس، دلیل های دیگری به صورت مخصص منفصل از شارع به ما رسیده است که فرموده است:

لا یکون الرّبا الاّ فیما یکال او یوزن.(1)

ربا تنها در چیزهایی است که با کیل یا وزن فروخته می شوند.

این دلیل خاص، آن عمومات و اطلاقات را تخصیص زده و معاملۀ دو متاع هم جنس مکیل و موزون با زیادی را از تحت آن عام خارج کرده است.

اگر در یک متاع در خارج شک کردیم که از قبیل مکیل و موزون است تا از تحت عام خارج شده باشد یا از قبیل معدود است تا از تحت عام خارج نشده باشد، تکلیف چیست ؟