راه های فقهی رهایی از مخالفت با احکام شرع صفحه 241

ص:254

بنابراین، در حرمت ربا از دیدگاه اسلام، هیچ گونه تردیدی وجود ندارد و همۀ مذاهب و فرق اسلام بر این حکم اتفاق نظر دارند. مواردی از این حکم، استثنا شده است که به بیان آنها می پردازیم.

مبحث سوم: خروج از حرمت ربا

اشاره

مواردی که از حکم ربای حرام استثنا شده است دو دسته اند: 1. موارد خروج حکمی؛ 2. خروج موضوعی.

گفتار اول: خروج حکمی از حرمت ربا

مواردی است که علی رغم تحقق موضوع و شرایط ربا، حرمت از آنها برداشته شده است. در روایات، چهار مورد از حکم ربا استثنا شده است:

الف. ربا بین پدر و فرزند؛

ب. ربا بین ارباب و نوکر؛

ج. ربا بین زن و شوهر؛

د. ربای مسلمان از کافر حربی.

الف. عدم جریان ربا بین پدر و فرزند

مشهور بین فقیهان شیعه، بلکه اجماع و اتفاق است که بین پدر و فرزندش حرمت ربا جریان ندارد. صاحب جواهر در این زمینه می نویسد:

لا ربا بین الوالد و ولده إجماعا محکیا مستفیضا، إن لم یکن متواترا، صریحا و ظاهرا، بل یمکن تحصیله.(1)

اجماع منقول مستفیض بلکه متواتر و صریح و ظاهر بلکه ممکن است اجماع محصل باشد بر این که بین پدر و فرزندش حرمت ربا جریان ندارد.