راه های فقهی رهایی از مخالفت با احکام شرع صفحه 268

ص:281

ندارد؛ اما در ربا، زیادی بدون رنج و سختی و تلاش حاصل می شود. رباخوار پول خود را به دیگری می دهد و بعد از مدت معینی، اصل پول را همراه سود آن دریافت می دارد و احتمال ضرر مادی هم در آن نیست. اگر چنین راهی باز شود، دیگر کسی سراغ تجارت و خرید و فروش پر زحمت و ضرر نمی رود و با رواج چنین حیله هایی، تجارت ترک خواهد شد. این ویژگی در حیله های ربا نیز وجود دارد.

ج. فساد اموال

در بعضی از روایات، رواج ربا علت فساد اموال شمرده شده است؛ از جمله در صحیحۀ ابن سنان از امام رضا علیه السلام - که قبلاً گذشت - آمده است:

علت حرام بودن ربا، آن است که خداوند از آن نهی کرده است و به خاطر آن است که موجب فساد اموال می شود؛ زیرا انسان هرگاه یک درهم را به دو درهم بخرد، قیمت یک درهم، یک درهم است و قیمت درهم دیگر، باطل خواهد بود. پس خرید و فروش ربا در هر صورت، ضرر بر خریدار و فروشنده است، از جهت فساد اموال، خداوند متعال ربا را بر بندگان حرام کرده است.(1)

بنابر نظر برخی، تمام علت هایی که در آیات و روایات برای تحریم ربا بیان شده است، در حیله های ربا نیز موجودند؛ زیرا ارتکاب این حیله ها مانع انتفای آثار همچون ظلم و تلف اموال، خوردن مال مردم، ترک تجارت و قرض الحسنه و سایر کارهای نیک نمی شود و آثار ربا همچنان پا بر جا هستند. براین اساس، هیچ یک از این راه های فرار نمی تواند مشروع باشد.(2)

از این اشکال جواب هایی داده شده است.