راه های فقهی رهایی از مخالفت با احکام شرع صفحه 280

ص:293

1- (1) وسائل الشیعه، ج 18، ص، 137، باب 7، أبواب الربا، حدیث 7.
2- (2) جامع أحادیث الشیعه، ج 23، ص 484.
3- (3) سورۀ بقره، آیۀ 275.

و در مقابلش ربای انشایی حرام است. (به دلیل انصراف و وحدت سیاق).

ب. آیات قبل از آیۀ تحریم ربا (در سوره بقره) دربارۀ تحریص و تشویق بر صدقه دادن و انفاق از مال حلال و طیب است و بعد از آن، خداوند آیۀ تحریم ربا و حلال بودن بیع را نازل کرده است. پس این آیه مربوط به ربا و نسیه است. همین طور در آیۀ (لا تَأْکُلُوا الرِّبَوا أَضْعافاً مُضاعَفَهً) (1)(ربای مضاعف نگیرید...) مراد، ربای انشایی تصاعدی است، و شامل حیله های ربا نمی شود.

ج. فقیهان در تحریم ربای قرضی و معاملی به عموم آیات تمسک نکرده اند؛ بلکه سراغ ادلۀ خاص رفته اند؛ حتی بعضی از فقیهان تصریح کرده اند که اگر این ادّلۀ خاص نبود، ربای معاملی حرام نبود!(2)

د. قرآن، کافران کفار و مشرکانی را که ربا را با بیع نسیه مقایسه می کردند و می گفتند ربا مثل بیع نسیه است و باید حلال باشد، سرزنش می کند و آنان را متوجه فرق بین این دو می سازد و می فرماید ماهیت بیع نسیه، بیع است و ربایی که در آن است ربای متستر است که حلال است؛ اما ماهیت ربای نسیه، ربای محض است و حرام است.

بنابراین، مراد آیات و روایات از ربای حرام، ربای صریح است و اگر در موارد حیله های ربا نتیجۀ ربا (زیادی) حاصل شود، از قبیل ربای مخفی و متستر است که شرعاً حرام نیست. اگر چه از نظر اخلاقی ممکن است سزاوار نباشد.

اشکال پنجم

اشاره

عقل حکم می کند که در هر نظام قانون گذاری، اهداف و مقاصد قانون گذار (مقاصد الشریعه) رعایت شود. عقل هر حکمی را که مخالف روح قانون و ناسازگار