راه های فقهی رهایی از مخالفت با احکام شرع صفحه 282

ص:295

2. در موردی که مصالحی که شارع مقدس به آنها اهتمام دارد با بعضی از واجبات اجتماعی کفایی تزاحم داشته باشد و حیله در ناحیه اولی، موجب تفویت ملاک اهم در ناحیۀ دومی شود؛ مثل این که واجب اهمی مانند دفع دشمنی که به مملکت اسلامی تجاوز کرده است با مصلحت دیگری تزاحم شود و حیله موجب از بین رفتن ملاک در ناحیۀ واجب کفایی اهم شده و منجر به تسلط دشمن بر مسلمانان شود که در این صورت، حیله ممنوع است.(1)

کشف مقاصد شریعت بسیار مشکل است. تنها در صورتی که فقیه یقین به مقاصد شریعت پیدا کند، می تواند آن را به موارد دیگر سرایت دهد. در مواردی که حتی ظنّ به هدف و مقصد شارع داشته باشد نمی توان آن را به موارد مشابه تسری داد و با ظن، حلالی را حرام یا حرامی را حلال کرد. در مورد حرمت ربا نمی توان یقین پیدا کرد که گرفتن هرگونه زیادی با هر عنوانی از نظر شارع ممنوع است تا به موارد مشابه تسری داده شود. بنابراین، با تمسک به مقاصد الشریعه احتمالی یا مظنون، نمی توان در جواز حیله های ربا اشکال کرد.

اشکال ششم

اشاره

اگر حیله های ربا جایز بود، چرا شارع مقدس و رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم آنها را بیان نکرد؟ رأفت و مهربانی شارع اقتضا می کند برای این که مردم از یک طرف به اهداف و اغراض خود در معاملات برسند و از طرف دیگر دچار ربای حرام نشوند و در ورطۀ هلاکت و نابودی نیفتند و در جنگ با خدا و رسول قرار نگیرند، راه های فرار از ربا را برای آنان بیان کند. این که شارع مقدس این راه ها را بیان نکرده است، دلیل آن است که حیله های ربا از نظر شارع جایز نیستند.