راه های فقهی رهایی از مخالفت با احکام شرع صفحه 283

ص:296

جواب

در روایات صحیح، راه های نجات از ربای معاملی و ربای قرضی بیان شده است؛ از جمله روایات «بیع عینه» و «بیع به شرط قرض» در بیان حیله های ربای قرضی است. در بیان حیله های ربای معاملی می توان به اخبار «بیع به همراه ضمیمه» اشاره کرد.

اشکال به روایات

اشاره

روایات حیله های ربای قرضی از نظر سند و دلالت، مخدوش اند؛ زیرا در اسناد آنها افراد ضعیفی مانند «محمد بن اسحاق بن عمّار» و «علی بن حدید» هستند که توثیق ندارند و درباره آنها گفته شده که واقفی هستند. سایر روایات هم ضعیف اند.

دلالتشان هم اشکال دارد؛ زیرا اوّلاً، «محمد بن اسحاق» صرّاف بوده است و دائماً در پی صحیح شمردن کارهای خود بوده و در موضع اتهام است. ثانیاً، قرائنی در این روایات است که نشان می دهد این روایات از معصوم صادر نشده است؛ زیرا در این روایات آمده است که ابن اسحاق روایت می کند: امام رضا علیه السلام مرا به این کار امر کرد. وی همین مطلب را از امام کاظم علیه السلام نقل می کند. وی در روایت مسعده از امام صادق علیه السلام نقل می کند که پدرش امام باقر علیه السلام این عمل را به او یاد داده است. بعید است که معصوم علیه السلام به چنین عملی اقدام کند؛ زیرا امام معصوم که به آفات ربا آگاه است، چطور متوسل به حیله هایی می شود که او را به غرض ربا می رساند. بعید نیست که مخالفان ائمه این روایات را جعل کرده باشند تا تبلیغاتی علیه ائمه علیهم السلام به راه بیندازند.(1)

جواب

1. تمام روایات به محمد بن اسحاق بن عمار منتهی نمی شود؛ بلکه در همین باب، روایت عبدالملک بن عقبه، روایت مسعده بن صدقه و روایت سلیمان دیلمی آمده است.