راه های فقهی رهایی از مخالفت با احکام شرع صفحه 286

ص:299

جواب

این روایت از نظر سند، به خاطر مجهول بودن «یونس الشیبانی» ضعیف است. دلالتش نیز مربوط به بیع عینه نیست، زیرا روایت در مورد اشتراط بیع دوم در بیع اول است، به دلیل قول امام علیه السلام که فرمود: «وهذا الرّبا فان لم تشتره ردّه علیک ؟» و قبلاً گذشت که عینه در صورت عدم اشتراط صحیح است.

پس این روایت هیچ تعارضی با روایات بیع عینه ندارد؛ چنان چه دلالتش، اشکال در حیله را مختص به صورت اشتراط می کند.

روایت نهج البلاغه

اشاره

مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ الرَّضِیُّ فِی نَهْجِ الْبَلَاغَهِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام فِی کلَامٍ لَهُ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم قَالَ لَهُ یَا عَلِیُّ إِنَّ الْقَوْمَ سَیُفْتَنُونَ بِأَمْوَالِهِمْ إِلَی أَنْ قَالَ وَ یَسْتَحِلُّونَ حَرَامَهُ بِالشُّبُهَاتِ الْکاذِبَهِ وَ الْأَهْوَاءِ السَّاهِیَهِ فَیَسْتَحِلُّونَ الْخَمْرَ بِالنَّبِیذِ وَ السُّحْتَ بِالْهَدِیَّهِ وَ الرِّبَا بِالْبَیْعِ.(1)

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: یا علی، به زودی مردم با اموالشان آزمایش می شوند... تا این که فرمود: مردم حرام را به واسطۀ شبهات دروغ، حلال می شمارند و خمر را به واسطه نبیذ، حلال می شمارند و رشوه را به عنوان هدیه و ربا را به عنوان بیع صحیح و حلال می شمارند.

جواب

دلالت این روایت - که در نهج البلاغه آمده است - مجمل است و نمی تواند با روایات مستفیضه معارضه کند. افزون بر آن، بخشی از بیع های حرام که اصطلاحاً به آنها بیع ربوی می گویند، مفاد روایه دوم بر آنها حمل می شود.(2)

بنابراین، این دو روایت نمی تواند دلیل بر عدم جواز حیله های ربا باشد.