راه های فقهی رهایی از مخالفت با احکام شرع صفحه 287

ص:300

اشکال هشتم

اشاره

شارع مقدس در موارد متعددی، فروختن همراه اضافه را حرام کرده است که این موارد ربای حقیقی نیستند؛ اما برای این که باب ربا باز نشود، احتیاطاً این موارد را هم حرام کرده است. این موارد عبارتند از:

1. فروختن 100 کیلو گرم برنج متوسط (مثلاً) به 150 کیلو گرم برنج اعلا، چه نقد و چه نسیه: در این جا با این که طرفین معامله از نظر قیمت یکسان هستند و ربای حقیقی نیست ولی شارع آن را اجازه نداده و منع کرده است تا باب ربا باز نشود.

2. ربای در معدود: نظر مشهور این است که ربای در معدود جایز است و می توان مثلاً 100 عدد تخم مرغ را به 150 عدد قرض داد، ولی آیه الله بروجردی و بعضی از شاگردان ایشان ربای در معدودات را نیز حرام می دانند. گروهی از قدما مانند سلار(1) ، مفید(2) ، قاضی(3) و شیخ طوسی (4)(در بعضی از کتاب هایش) نیز آن را حرام دانسته اند.

3. بنابر نظر مشهور، معاوضۀ اجناس مکیل و موزون با اختلاف جنس، جایز است؛ مثل این که 100 کیلوگرم خرما را که قیمتش برابر با 50 کیلو گرم برنج است با 100 کیلوگرم برنج به صورت نسیه یک ماهه معامله کند، که در این صورت برای بایع فایده حاصل شده است. بنابر نظر بعضی از قدماء، این حرمت به خاطر این است که باب ربای قرض بسته بماند.

4. در مواردی که بایع دو قیمت قرار می دهد: یکی کمتر به عنوان قیمت نقدی و یکی بیشتر به عنوان قیمت نسیه بین نقد و نسیه بودن ثمن، روایاتی آمده است که