راه های فقهی رهایی از مخالفت با احکام شرع صفحه 290

ص:303

بنابراین، این دو روایت با این که موثقه اند ولی باز مشهور فقیهان بر طبق آنها فتوا نداده اند. بنابراین، این روایات قابل عمل کردن نبوده اند و نمی توانند دلیل بر عدم جواز حیله های ربا باشند.

اشکال نهم

اشاره

رباخواران در قرآن نکوهش شده اند:

(فَبِظُلْمٍ مِنَ الَّذِینَ هادُوا حَرَّمْنا عَلَیْهِمْ طَیِّباتٍ أُحِلَّتْ لَهُمْ وَ بِصَدِّهِمْ عَنْ سَبِیلِ اللّهِ کَثِیراً * وَ أَخْذِهِمُ الرِّبَوا وَ قَدْ نُهُوا عَنْهُ) (1)

به خاطر ظلمی که از یهودیان صادر شد، بخشی از چیزهای پاکیزه را که بر آنها حلال بود، حرام کردیم و همچنین به خاطر ربا گرفتن، در حالی که از آن نهی شده بودند.

یهودیان با این که از ربا منع شده بودند، ولی باز هم ربا در معاملات و اقتصادشان جریان داشت. آنان ابتدا حیله های ربا را جایز دانستند و بعد از آن، در موارد خاصی، صراحتاً ربا را جایز دانستند و بعد از آن به صورت مطلق، آن را اجازه دادند و گفتند: حرمت ربا مربوط به زمانی بود که مال قدرت استثماری نداشت ولی الان که قدرت استثماری دارد، باید ربا گرفت. ما مسلمانان نیز باید از اول جلوی این حیله های ربا را بگیریم تا به سرنوشت یهودیان دچار نشویم.

جواب

این آیات می تواند مؤید حرمت حیله های ربا باشد، ولی نمی تواند دلیل آن باشد، زیرا شکی نیست که یهودیان تدریجاً در ربا غوطه ور شدند و در ابتدا از حیله های محدود شروع کردند تا به حلال شمردن مطلق آن رسیدند؛ ولی کلام در این است که