راه های فقهی رهایی از مخالفت با احکام شرع صفحه 294

ص:307

مبحث اول: ضمیمه کردن متاع غیر هم جنس به ثمن یا مثمن

اشاره

یکی از راه هایی که برای خارج ساختن معامله از ربوی بودن انجام می شود، این است که با ضمیمه و همراه کردن متاعی غیر هم جنس به ثمن یا مثمن، معامله را از صورت بیع هم جنس با زیادی که یکی از شروط بیع ربوی حرام است، خارج می کنند. آیا از نظر اسلام، چنین کاری صحیح است ؟ آیا این عمل در جهت نفی و از بین بردن ربا سودمند خواهد بود؟

صاحب جواهر این راه را صحیح و سودمند دانسته:

لا خلاف بیننا فی انّه یجوز بیع درهم و دینار بدینارین و درهمین و یکون من الصحه بمنزله ان یصرف کلّ واحد منهما الی غیر جنسه و ان لم یقصدا ذلک و کذا لو جعل بدل الدینار او الدرهم شیء من المتاع و کذا مُدّ من تمر و درهم بمدّین او امداد ودرهمین او دراهم، اذ هو و ان لم یکن فی کل منهما جنس یخالف الآخر الاّ انّ الزّیاده تکون فی مقابل الجنس المخالف فی احدهما فهو فی الصحه حینئذ کذی الجنسین و لا خلاف بیننا فی الجمیع بل الاجماع بقسمیه علیه بل المحکی منه مستفیض جدّا ان لم یکن متواترا.(1)

هیچ گونه اختلافی بین فقهیان ما نیست که بیع یک درهم و یک دینار، در مقابل دو دینار و دو درهم، جایز است؛ چون بیعی به منزلۀ این است که هر یک از درهم و دیناری که در ثمن قرار دارد، در مقابل غیر جنسش در مثمن قرار می گیرد؛ اگر چه طرفین چنین چیزی را قصد نکرده باشند. اگر به جای درهم یا دینار، جنس دیگری قرار بدهند، همین طور است. اگر یک مُدّ خرما و یک درهم را بفروشد به دو مُدّ خرما یا به چند مُدّ خرما یا به دو درهم یا به چند درهم، زیرا اگر چه در هر کدام طرفین جنسی نیست که با جنس دیگر مخالف باشد؛ اما زیادی، در مقابل آن جنس مخالف که در