راه های فقهی رهایی از مخالفت با احکام شرع صفحه 313

ص:326

روایت از نظر سند، صحیح است، اما از نظر دلالت در صورتی دلالت دارد که بگوییم مراد معامله جدید در مقدار باقی مانده است؛ ولی اگر منظور فسخ در مقدار باقی مانده باشد، دلالت بر محل بحث ما نخواهد داشت. پس دلالت این روایت چندان مسلم نیست.

بین روایاتی که منع از آن استفاده کرده اند، تنها یک روایت وجود دارد که دلالتش مسلم بود و بقیه دلالتشان اشکال داشت؛ اما اگر دلالت این روایات را بپذیریم ممکن است بگوییم نهی در آنها را حمل بر کراهت می کنیم، زیرا بین این روایات و روایاتی که دلالت بر جواز می کردند، جمع می شود، به این ترتیب که ظاهر آن بر نص دیگری حمل می شود.

پس این روایات نمی تواند از حیلۀ واسطه قرار دادن متاع غیر هم جنس مانع شود. این راه چاره برای رهایی از ربا جایز است.

مبحث سوم: هبۀ طرفینی

یکی از راه های فرار از ربا هبۀ طرفینی است. مراد از هبۀ طرفینی این است که هریک از طرفین بدون هیچ شرطی متاع خود را به دیگری می بخشد که در این صورت اگر در یک طرف زیادی باشد اشکالی نخواهد داشت. این نوع از هبه با هبۀ معوضه تفاوت دارد. به همین خاطر، طبق نظر بسیاری از فقیهان، با هبۀ معوضه نمی توان معامله را ربوی بودن آن خارج کرد؛ اما با هبۀ طرفینی ممکن است. آیه الله گلپایگانی در تعریف هبۀ معوضه و فرق آن با هبۀ طرفینی می نویسد:

المراد من الهبه المعوضه هو أن یهبه الشیء و یشترط علیه الهبه اما بصوره شرط الفعل أو بصوره شرط النتیجه و الأول کأن یقول: «وهبتک هذا بشرط أن تهبنی کذا»، و الثانی أن یقول: «وهبتک هذا بشرط أن یکون ذاک ملکا لی»، و أما لو وهبه شیئا و وهبه الأخر شیئا کذلک فهو من باب المقابله بالإحسان.(1)