راه های فقهی رهایی از مخالفت با احکام شرع صفحه 315

ص:328

1- (1) شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج 2، ص 41.
2- (2) جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ج 23، ص 396.
3- (3) الأنوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع، ج 11، ص 361.
4- (4) القواعد الفقهیه، ج 5، ص 186.

این صورت اگر یک طرف بیشتر باشد ربوی و حرام خواهد بود و نفعی برای فرار از ربا نخواهد داشت. صاحب عروه دربارۀ جریان ربا در هبۀ معوضه می نویسد:

والظاهر جریانه فی الهبه المعوّضه، کما اختاره المحقق فی الشرائع و صاحب الجواهر؛ لأنها و إن کانت هبه فی مقابله هبه، إلّا أنّها فی اللّب مبادله بین الموهوبین.(1)

ظاهر این است که ربا در هبۀ معوضه جاری می شود؛ همان طور که محقق در شرائع و صاحب جواهر این قول را انتخاب کرده اند؛ زیرا با این که هبۀ معوضه، هبۀ در مقابل هبه است، اما در حقیقت، مبادله بین دو موهوب است.

بنابراین، با هبۀ معوضه نمی توان معامله را از ربوی بودن خارج کرد و حتماً باید هبۀ طرفینی بدون شرط باشد تا معامله از ربوی بودن خارج گردد.

مبحث چهارم: هبۀ زیادی

هبۀ زیادی، این است که طرفین، معامله را بین دو متاع مساوی انجام می دهند و مقدار زیادی در یکی از دو طرف را به دیگری هبه می کنند. مثلاً اگر دو کیلوگرم گندم در مقابل سه کیلوگرم گندم معامله شود، ربوی و حرام است. برای رفع این حرمت، معامله دو کیلوگرم در مقابل دو کیلوگرم انجام می شود ومالک یک کیلوگرم گندم اضافی، آن را به طرف مقابل هبه می کند.

صاحب جواهر این راه را پذیرفته است:

... و کذا لو تبایعا متساویا و وهبه الزیاده الی غیر ذلک مما یخرج عن بیع المتجانس بمثله متفاضلاً لکن قال المصنف هنا من غیر شرط.(2)

و همین طور (از ربا خارج می شود) اگر بین دو متاع به صورت مساوی، بیع انجام دهند و زیادی را ببخشند و راه های دیگری که باعث می شود معامله از بیع دو کالاهای هم جنس به همراه زیادی خارج شود. البته مصنف