راه های فقهی رهایی از مخالفت با احکام شرع صفحه 333

ص:346

جمع بین این سه دسته از روایات، این است که بگوییم روایات دستۀ اول ناظر به مواردی است که دو بیع مستقل و با قصد جدی تحقق پیدا کرده باشد اما روایات دسته سوم که عینه را جایز ندانسته است مربوط به مواردی است که بیع جدی صورت نگرفته است و از ابتدا طرفین می دانند که برای فرار از ربا به صورت ظاهری به چنین بیعی روی آورده اند و روایات دسته دوم که تفصیل بین صورت شرط و عدم شرط داده است، در حقیقت بیان روایات دستۀ اول است. پس از جمیع روایات این طور استفاده می شود که بیع عینه، بیعی جایز است و با توجه به معنای لغوی عینه که راهی برای فرار از ربا است، این روایات در حقیقت، این راه را جایز می داند و به آن تصریح دارد. از این رو، فقیهان بزرگی همانند صاحب جواهر آن را جایز دانسته و گفته اند در جواز آن مخالفی نیست.

مبحث دوم: خرید و فروش یا هبه به شرط قرض

اشاره

یکی از راه های فرار از ربای قرضی این است که متاعی به کمتر یا بیشتر از قیمت خریده یا فروخته می شود یا هبه می گردد به شرط این که مبلغی به قرض گیرنده برای مدت معینی به قرض داده شود. با این کار سود و اضافه ای که مورد نظر طرفین است در قالب بیع یا هبه یا... ردّ و بدل می شود.

گفتار اول: ماهیت خرید و فروش یا هبه به شرط قرض

آیه الله خویی می نویسد:

لا یجوز الاقتراض منه (البنک الأهلی الإسلامی) بشرط الفائض و الزیاده، لأنه ربا محرم و للتخلص من ذلک الطریق الآتی و هو: أن یشتری المقترض من صاحب البنک أو من وکیله المفوض بضاعه بأکثر من قیمتها الواقعیه 10% أو 20% مثلا علی أن یقترضه مبلغا معینا من النقد، أو یبیعه متاعا بأقل من قیمته السوقیه، و یشترط علیه فی ضمن المعامله أن یقرضه مبلغا معینا لمده