راه های فقهی رهایی از مخالفت با احکام شرع صفحه 34

ص:47

فیروزآبادی می گوید:

الحیله الحذق و جوده النظر و القدره علی التصرف.(1)

حیله نوعی مهارت داشتن، دقت نظر و قدرت در تصرف است.

طریحی می گوید:

هی ما یتوصل به إلی حاله بما فیه خفیه.(2)

حیله عبارت است از مهارتی که به وسیلۀ آن انسان به حالتی که پنهان و مخفی است می رسد.

فیومی می گوید:

(الحِیلَهُ) الْحِذْقُ فِی تَدْبِیرِ الْأُمُورِ و هُوَ تَقْلِیبُ الفِکرِ حَتَّی یُهْتَدَی إِلَی الْمَقْصُودِ.(3)

حیله، مهارت در ادارۀ کارهاست. اداره کردن کارها عبارت است از زیاد فکر کردن برای رسیدن به مقصود.

بنابراین، حیله از نظر لغوی به معنای کشف بهترین راه رسیدن به مقصد است. در معنای لغوی «حیله»، هیچ گونه زشتی و پلیدی وجود ندارد.

مبحث دوم: معنای اصطلاحی حیله

تعریف های متعددی از معنای اصطلاحی «حیله» ارائه شده است. آیه الله شیخ جواد تبریزی در تعریف حیلۀ شرعی می نویسد:

المراد من الحیل الشرعیه تبدیل الموضوع المحرم إلی موضوع آخر محلل، مع حصول الغرض المطلوب فی الجمله، مثلًا: إذا أراد شخص أن یبدل مائه کیلو من الحنطه الجیده بمائتی کیلو من الحنطه غیر الجیده، فهذه المعامله