راه های فقهی رهایی از مخالفت با احکام شرع صفحه 35

ص:48

1- (1) فیروزآبادی، قاموس اللّغه، دارالجمیل، بیروت، بیتا، ج 3، ص 274.
2- (2) مجمع البحرین، ج 5، ص 359.
3- (3) المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، ج 2، ص 15.

بشکلها المذکور ربویه محرمه. و لکن إذا ضم صاحب المائه کیلو إلی مقداره مقداراً من السکر - مثلًا - فصار التبدیل هکذا: مائه کیلو من الحنطه الجیده + / مقداراً من السکر مقابل المائتی کیلو من الحنطه غیر الجیده، فهذه المعامله صحیحه جائزه. فیصیر المائه کیلو مقابل المائه کیلو و السکر مقابل المائه کیلو الثانیه؛ و هذه المعامله تسمی بالحیله الشرعیه.(1)

مراد از حیله های شرعی آن است که برای رسیدن به هدفی، موضوع حرامی را به موضوع دیگری که حلال است تبدیل کنند. مثلاً وقتی شخصی قصد دارد 100 کیلو گندم مرغوب را با 200 کیلو گندم غیر مرغوب مبادله کند، چنین مبادله ای با این شکل ربوی و حرام خواهد بود؛ اما اگر صاحب 100 کیلو گندم مرغوب مقداری شکر ضمیمه کند معامله به این صورت می شود که 100 کیلو گندم مرغوب به ضمیمۀ مقداری شکر در مقابل 200 کیلو گندم غیر مرغوب، که در این صورت چنین معامله ای حلال و جایز خواهد بود؛ زیرا 100 کیلو گندم در مقابل 100 کیلو قرار می گیرد و 100 کیلو گندم دیگر در مقابل آن مقدار شکر قرار می گیرد. چنین معامله ای را حیله شرعی می گویند.

آیه الله شیخ علی کاشف الغطا، از فقیهان معاصر، در تعریف حیلۀ شرعی می نویسد:

والحیله الشرعیه عباره عن المخرج الذی یصحح شرعاً ارتکاب الواقعه علی خلاف ما یطلبه الشرع فیها بوضعها الطبیعی.(2)

حیلۀ شرعی عبارت است از راه چاره ای که صورت شرعی واقعه ای را که برخلاف خواستۀ شرع است، درست می کند.

آیه الله سید محمد صدر نیز می نویسد: