راه های فقهی رهایی از مخالفت با احکام شرع صفحه 36

ص:49

الحیله: هی الخدعه و المکر. و منه الحیل الشرعیه و هی اتخاذ طرق معینه یتغیر فیها الحرام إلی الحلال. کالتخلص من الربا و غیره.(1)

حیله به معنای خدعه و مکر است و یکی از حیله ها، حیله های شرعی است که عبارت است از به کار گرفتن راه های معینی که در آنها حرام به حلال تغییر پیدا می کند، مانند راه های رها شدن از ربا.

آیه الله مکارم شیرازی نیز می نویسد:

الحیله هی حفظ ظواهر قوانین الشرع و إن کانت روحها غیر موجوده.(2)

حیله عبارت است از حفظ ظاهر قوانین شرع، اگر چه روح قانون موجود نباشد.

بنابراین، حیلۀ شرعی عبارت است از: پیدا کردن راه چاره شرعی برای فرار از مخالفت با تکالیف مطلوب شارع با استفاده از تغییر و تبدیل موضوع.

مبحث سوم: محدودۀ جریان حیله های شرعی

آیه الله وحید بهبهانی دربارۀ محدودۀ جریان حیله های شرعی می نویسد:

فاعلم ان الحیله الشرعیه انّما متحقّق بالنّسبه الی موضوعات الاحکام لا نفس الاحکام، لانّها علی حسب ما حکم به الشارع فای حیله لنا فیها.(3)

حیلۀ شرعی نسبت به موضوعات احکام جریان دارد و در خود احکام جریان ندارد؛ زیرا احکام همان است که شارع جعل کرده است و ما هیچ راهی برای تغییر و تصرف در آنها نداریم.

بنابراین، محدودۀ نفوذ و قدرت تغییر حیله های شرعی، موضوعات است و باتغییر و تبدیل موضوع، موضوع جدید پدید می آید و حکم دیگری بر آن بارمی شود.