راه های فقهی رهایی از مخالفت با احکام شرع صفحه 370

ص:383

و در سر رسید منظور می کند، در این صورت نیز اشکالی ندارد. همچنین مراجعۀ متعهد سفته، به کسی که از آن استفاده کرده است و گرفتن تمام مبلغ سفته، اشکال ندارد و ربا نمی شود، چون استفاده کنندۀ سفته تمام مبلغ را به عهدۀ او حواله کرده است و او هم پرداخت کرده است، پس ذمّۀ صاحب سفته به همان مقدار که حواله کرده، بدهکار شده است.(1)

با توجه به آن چه از کلام امام خمینی و آیه الله خویی و دیگران به دست می آید که خرید و فروش سفته و حتی خرید و فروش سفته های صوری را با شرایطی جایز می دانند، پس تبدیل قرض به خرید و فروش سفته، راه خوبی برای فرار از حرمت ربا است و ازمصادیق کلام امام علیه السلام است که فرمود: «نعم الشیء الفرار من الحرام الی الحلال». (2) البته به شرط این که خرید و فروش دَین و ضمانت ذمۀ بدهکار را قصد کرده باشند؛ نه این که بخواهند با این ظاهر خرید و فروش سفته برای ربای حرام کلاه شرعی درست کنند.

نتیجه

حیله، مکر، خدعه، کید و مانند آن، در عرف دارای معنای منفی و ناپسندند اما از نظر متون دینی دارای معنایی جامع هستند که شامل موارد پسندیده و ناپسند می شوند. حیله، مکر و مانند آن اگر برای ارتکاب حرام یا ظلم به دیگران استفاده شود، قطعاً ناپسند و حرام است؛ اما در صورتی که ظلمی در آن نباشد و برای فرار از حرام باشد، نه تنها اشکالی ندارد بلکه مورد رضایت خداوند است. خداوند در مواردی، خود راه فرار از حرام و رهایی از مخالفت با واجب را به پیامبرانش آموخته