راه های فقهی رهایی از مخالفت با احکام شرع صفحه 39

ص:52

بخش چهارم: حیله و واژه های مترادف آن در قرآن

اشاره

مبحث اول: واژۀ «حیله» در قرآن

واژۀ «حیله» تنها یک بار در قرآن آمده است:

(لا یَسْتَطِیعُونَ حِیلَهً وَ لا یَهْتَدُونَ سَبِیلاً) (1)

نه چاره ای دارند، و نه راهی (برای نجات از آن محیط آلوده) می یابند.

در این آیه، واژۀ «حیله» به معنای راه چاره است، نه به معنای اصطلاحی حیلۀ شرعی. واژۀ حیله با واژه های «مکر»، «خدعه»، و «کید» مترادف است. این سه واژه در آیاتی از قرآن در موارد پسندیده و ناپسند به کار برده شده اند. از کاربرد این واژه ها در موارد متعدد استفاده می شود مکر و خدیعه و کید، بر دو گونه پسندیده و ناپسند است؛ زیرا قرآن این واژه ها را گاهی به کافران و منافقان و گاهی به خداوند نسبت داده است.