راه های فقهی رهایی از مخالفت با احکام شرع صفحه 51

ص:64

1- (1) قواعد الأحکام فی معرفه الحلال و الحرام، ج 2، کتاب الامانات، الودیعه، ص 188.
2- (2) جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ج 22، ص 72.
3- (3) صراط النجاه با حواشی تبریزی، ج 3، ص 291.

بنابراین، توریه نوعی حیلۀ گفتاری است. حیله دارای معنایی وسیع تر از توریه است و شامل انواع حیله های قولی، فعلی و... می شود. نسبت بین توریه و حیله شرعی، عموم و خصوص من وجه است؛ زیرا مواردی داریم که هم توریه است و هم حیله شرعی؛ مثل جایی که آن چه از لفظ نیت کرده، غیر از معنایی است که لفظ در آن استعمال می شود و قصد دارد به این وسیله، از تکلیف شرعی فرار کند، و مواردی داریم که توریه است، ولی حیله شرعی نیست؛ مثل این که توریه می کند ولی قصد فرار از حکم شرعی را ندارد، و مواردی هم داریم که توریه نیست، ولی حیلۀ شرعی است؛ مثل موارد حیلۀ عملی، نظیر عقد نکاحی که برای ایجاد محرمیت و فرار از حرمت نظر به زن اجنبی، صورت می گیرد.

مبحث سوم: حکم حیله

اشاره

حکم حیله های شرعی از دو جهت بررسی می شود:

1. حکم تکلیفی (جواز و عدم جواز ارتکاب حیله)؛

2. حکم وضعی حیله (صحیح و باطل بودن آن) از جهت ترتب و عدم ترتب آثار بر آن.

گفتار اول: از نظر جواز

حکم حیله از نظر جواز عبارت است از:

1. در صورتی که حیله عمل مباحی برای رسیدن به هدف مباح باشد، جایز است.

2. درصورتی که حیله عمل حرامی برای رسیدن به هدفی مباح باشد، جایزنیست.

3. در صورتی که حیله عمل مباحی برای رسیدن به هدفی حرام باشد، و بنابراین که مقدمۀ حرام را حرام بدانیم، جایز نیست.

4. در صورتی که حیله عمل حرامی برای رسیدن به هدفی حرام باشد، جایزنیست.