راه های فقهی رهایی از مخالفت با احکام شرع صفحه 52

ص:65

گفتار دوم: از نظر صحت

حکم حیله از نظر صحت عبارت است از:

1. در صورتی که حیله عمل مباحی برای رسیدن به هدف مباح باشد، حیله صحیح است ولی گاهی ممکن است به دلیل دیگری غایت آن حاصل نشود؛ مثل این که فردی بعد از تعلق خمس به مالش، مال خود را به دیگری ببخشد که بخشش او صحیح است، یعنی طرف مقابل صاحب مال می شود (در غیر مقدار خمس) ولی این کار او باعث سقوط خمس از او نمی شود، بلکه در این گونه موارد، اصلاً حیله شرعی تحقق نیافته است تا غایت آن حاصل شود.

2. در صورتی که حیله عمل حرامی برای رسیدن به هدف حرام باشد، حیله صحیح نیست؛ زیرا ملاک جواز ارتکاب حیله (فرار از حرام به سوی حلال) بر آن صدق نمی کند.

3. در صورتی که حیله عمل مباحی برای رسیدن به هدف حرام باشد، حیله صحیح نیست.

4. در صورتی که حیله عمل حرام برای رسیدن به هدف مباح باشد، مثل این که شخصی با زنی زنا کند تا مانع ازدواج پدرش با آن زن بشود، با این که این حیله حرام است، اما بنابراین که به واسطۀ زنا محرمیت حاصل شود، حیله صحیح است و مانع ازدواج پدر زانی با آن زن می شود. برای روشن تر شدن مسئله، لازم است صرف نظر از نصوص و روایات خاص، ملاک حرمت حیله را بررسی کنیم.

گفتار سوم: ملاک حرمت حیله

ملاک حرمت حیله عبارت است از:

1. مباح نبودن هدف: اگر عملی برای فرار از حرام به حلال انجام شود مباح است ولی اگر برای فرار از حلال به حرام انجام شود حرام است؛ زیرا مقدمۀ حرام