راه های فقهی رهایی از مخالفت با احکام شرع صفحه 53

ص:66

اگر به قصد رسیدن به حرام انجام شود حرام است.

2. اگر عملی که انجام می شود ذاتاً عمل حرام باشد، مثل زنا کردن برای ممانعت از ازدواج پدر یا فرزند، جایز نیست. حرمت عملی که به عنوان حیله از آن استفاده می شود از یکی از راه های زیر احراز می شود:

الف. دلالت دلیل حکم عنوان اول به یکی از دلالت های معتبر لفظی بر حرمت عنوان حیله؛

ب. امکان استفادۀ حکم عنوان حیله از راه های دیگر مانند: اجماع، قیاس منصوص العله، قواعدی که از نص استفاده می شود، تعدی از راه «مناط قطعی» و تعدی به ملاک عدم الفرق؛ بنابراین، در حیله های شرعی، اگر بتوان از یکی از راه های معتبری که بیان شد حکم حرمت را از عنوان اولی به صورت حیله تعدی داد، حیله حرام است.

گفتار چهارم: دلالت نصّ خاص بر خلاف مقتضای قاعده در حیله

حیله ای که ملاک حرمت دارد، اگر روایت معتبری بر جواز آن دلالت کند مقتضای قاعده چیست ؟

پاسخ واحدی به این پرسش نمی توان داد؛ چون:

1. اگر هدف مباح نباشد، حیله جایز نیست و نصّ خاص نمی تواند جواز حیله را ثابت کند؛ زیرا قاعدۀ عقلی «مقدمۀ حرام، حرام است» استثناپذیر نیست. از این رو، نمی توان به ظاهر نص عمل کرد، بلکه باید چنین روایتی را بر خلاف ظاهر حمل کرد.

2. اگر فعلی که انجام می شود (حیله) جایز نباشد، نصّ خاص با ادلۀ جواز حیله تعارض پیدا می کند و به قواعد باب تعارض رجوع می شود. اگر دلیل حرمت آن