راه های فقهی رهایی از مخالفت با احکام شرع صفحه 54

ص:67

فعل، لفظی بود، قواعد تعارض ادله لفظی جاری می شود؛ ولی اگر دلیل حرمت آن عقلی بود، قواعد تعارض عقل و نص جاری می شود.

3. اگر دلیل حکم عنوان اول به یکی از دلالت های معتبر بر حرمت حیله و نص خاص نیز بر جواز دلالت کند باید نسبت بین ادله بررسی و قواعد تعارض ادله لفظی اجرا شود.

4. اگر حرمت حیله از تعدی حکم عنوان اول به عنوان حیله به کمک نص دیگر استفاده شده است، در این صورت نیز باید مثل صورت پیشین قواعد تعارض ادله لفظی اجرا شود.

5. اگر حرمت حیله از تعدی حکم عنوان اول به عنوان حیله به کمک حکم عقل استفاده شده است، در این صورت باید قاعده تعارض دلیل عقل و نقل را جاری کرد.

گفتار پنجم: مقتضای قاعده در حیله از نظر صحت (ثأثیر و عدم تأثیر)

با صرف نظر از حکم جواز و عدم جواز حیله (حلال و حرام بودن آن) باید دید مقتضای قاعده در صحت و عدم حیله ها چیست ؟

به دو شرط می توان حکم به صحت حیله کرد:

1. حیله برای رسیدن به هدفی مخالف هدف شارع از تشریع حیله نباشد.

2. حیله باعث خروج مورد از موضوع حکم بشود؛ مثلاً فرد را از شرط استطاعت در حج خارج سازد.

بنابراین، منافات ندارد که حیله ای حرام باشد (جایز نباشد) اما در تغییر موضوع اثر داشته باشد یا موضوع جدیدی را ایجاد کند تا حکم جدیدی بر آن مترتب شود؛ مانند زنای مردی با زنی که حرام است اما اثر خود را دارد و مانع ازدواج پدر مرد زناکار با زن زناکار می شود.