راه های فقهی رهایی از مخالفت با احکام شرع صفحه 64

ص:77

1- (1) العروه الوثقی فیما تعم به البلوی، ج 2، ص 221، مسئله 4.
2- (2) همان، ص 209، مسئله 25.
3- (3) موسوعه الامام الخویی، ج 21، ص 406.

تکلیف، واجب نیست، نه حدوثاً و نه بقائاً. پس اگر ما بودیم و آیه (و هیچ روایتی نداشتیم) فتوا به جواز سفر در ماه مبارک رمضان (حتی بدون احتیاج و ضرورت) می دادیم، چون در واجب مشروط، تحصیل شرط، لازم نیست.

با مسافرت در ماه رمضان، چون موضوع وجوب روزه محقق نمی شود یا از بین می رود، فرد در زمان مسافرت روزه نمی گیرد. بر این اساس، حیلۀ سفر در ماه رمضان برای فرار از روزه، و اشکالی ندارد و فردی که در ماه رمضان، سفر رفته است، پس از ماه رمضان، فقط قضای روزۀ آن روز به او واجب است و هیچ کفّاره ای بر عهدۀ او نیست.

مبحث سوم: حیله در باب حج

وجوب حج، متوقف بر حصول شرایطی همچون استطاعت مالی و بدنی است و انجام آن همواره با صرف مخارج و تحمل مشکلات و به جان خریدن خطراتی همراه بوده است. به همین دلیل، بعضی از افراد به دنبال راه چاره ای برای فرار از آن به نحوی بودند که واجبی را ترک نکرده و مرتکب گناهی نشده باشند. یکی از راه ها این است که شخصی که مستطیع است، دارایی خود را به صورت غیر نقدی (تازمانی که تهیۀ مقدمات حج از او فوت شود) می فروشد یا آن را به دیگری می بخشد تا از استطاعت خارج گردد و وجوب حج از او برداشته شود. آیا این حیله صحیح است ؟ بعضی از فقیهان این حیله را صحیح و موجب سقوط وجوب حج نمی دانند. شیخ طوسی در این زمینه می نویسد:

إذا وجد الزاد و الراحله، و لزمه فرض الحج، و لا زوجه له، بدأ بالحج دون النکاح، سواء خشی العنت أو لم یخش.... دلیلنا: قوله تعالی (وَ لِلّهِ عَلَی النّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبِیلاً) وهذا قد استطاع، فمن أجاز تقدیم النکاح علیه فعلیه الدلاله، علی أن الحج فرض عند وجود الزاد و الراحله، و حصول