راه های فقهی رهایی از مخالفت با احکام شرع صفحه 72

ص:85

زکات در لغت به معنای رشد است... و در اصطلاح شرع عبارت است از خارج کردن و پرداخت کردن بخشی از مال، و به دلیل ثواب زیادی که به آن تعلق می گیرد به آن زکات گفته اند.

وی دربارۀ موارد وجوب زکات می نویسد:

فأمّا الذی تجب فیه الزکاه، فتسعه أشیاء: الإبل، و البقر، و الغنم، و الدنانیر، و الدراهم، و الحنطه،... و الشعیر،... و التمر و الزبیب.(1)

در نُه چیز زکات واجب است: شتر، گاو، گوسفند، طلا، نقره، گندم...، جو...، خرما و کشمش.

از آن جا که انسان وابستگی شدیدی به اموال خود دارد، دل کندن از آنها برایش بسیار دشوار است و به همین خاطر برای رهایی از این تکلیف مالی به حیله روی می آورد. حیله های متعددی در باب زکات، در کتاب های فقهی آمده است؛ از جمله:

گفتار اول: حیله در تعلق و پرداخت زکات نقدین (طلا و نقره)

یکی از شرایط وجوب زکات در نقدین، این است که به صورت سکه رایج باشند. اگر کسی که مالک نقدین است برای این که مالش به حدّ نصاب نرسد آنها را به صورت زینت آلات یا به صورت شمش در بیاورد، آیا وجوب زکات از او برداشته می شود؟

فقیهان دربارۀ جواز این حیله اختلاف نظر دارند؛ تا جایی که حتی شیخ طوسی در کتاب های خلاف و مبسوط قائل به وجوب زکات و در کتاب های نهایه و استبصار قائل به عدم وجوب زکات شده است. عجیب تر این است که وی در کتاب تهذیب، قائل به جواز و عدم جواز این حیله شده است. به طور کلی، می توان گفت که مشهور بین قدماء، وجوب زکات است و مشهور بین متأخرین، عدم وجوب است. منشأ این اختلاف، روایات است. دسته ای از روایات بر جواز فرار از زکات و