راه های فقهی رهایی از مخالفت با احکام شرع صفحه 80

ص:93

1- (1) جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ج 15، ص 363.
2- (2) العروه الوثقی فیما تعم به البلوی (المحشّی)، ج 4، ص 107، مسئله 11.
3- (3) تحریر الوسیله، ج 1، ص 316، مسئله 9.

آیه الله خویی می نویسد:

اگر فردی بر ذمّه فقیری دینی دارد، می تواند آن را به جای زکات حساب نماید. چه فقیر مرده باشد یا زنده باشد، در این مسئله هیچ اختلافی نیست و دلیل بر آن مضافا بر نص روایات، آیه قرآن است که می فرماید: «همانا صدقات از آن فقیران و مسکین ها و کارگزاران صدقات و برای تألیف قلوب (مشرکان و مخالفان) و آزادی بردگان و اداء دین بدهکاران است.» عطف «الغارمین» بر «الرّقاب» لازم دارد که حرف جر، بر آن هم وارد شود و در این صورت معنی آیه اینطور می شود که صرف زکات در راه بدهکاران، یکی از مصارف زکات است. و مصرف همان گونه که شامل اداء و وفاء دین از طرف بدهکار با پرداخت پول می شود، شامل تسویه حساب با او هم می شود. به این صورت که دینی بر گردن فقیر داشته باشد و زکات بدهکار باشد پس زکات را به جای بدهی او حساب کند.(1)

از آن چه گذشت، روشن شد که این راه حل که حیله ای برای استیفای دَین است، مورد قبول همۀ فقیهان است و آنان برای جواز و مشروعیت آن به قرآن و روایات استدلال کرده اند.

گفتار سوم: حیلۀ دست گردان کردن زکات

حیلۀ دیگر در باب زکات، این است که فقیر یا حاکم شرع، زکات را با مالک، دست گردان کند یا با جنس کوچک تری مصالحه کند یا جنسی را به بیشتر از قیمت آن قبول کند. آیا چنین حیله ای جایز است ؟

صاحب عروه این جمله را جایز ندانسته است: