- مقدمه معاونت پژوهش 1
- اشاره 13
- مبحث اول: پیشینۀ حیلۀ شرعی 15
- مبحث دوم: پیشینۀ حیلۀ شرعی در فقه اسلامی 23
- گفتار اول: فقه شیعه 24
- گفتار دوم: فقه اهل سنت 29
- مبحث اول: معنای لغوی حیله 33
- مبحث دوم: معنای اصطلاحی حیله 34
- مبحث سوم: محدودۀ جریان حیله های شرعی 36
- اشاره 37
- مبحث اول: حیله های مباح و مورد اختلاف 37
- مبحث سوم: اقسام حیله از نظر وسیله و هدف 38
- مبحث دوم: حیله های قولی و فعلی 38
- اشاره 39
- مبحث اول: واژۀ «حیله» در قرآن 39
- اشاره 40
- 3. انتساب مکر به خداوند و کافران 40
- 2. انتساب مکر به خداوند و مردم 40
- 1. انتساب مکر به خداوند 40
- مبحث دوم: واژۀ «مکر» در قرآن 40
- 4. انتساب مکر به کافران 41
- مبحث سوم: واژۀ «خدعه» در قرآن 42
- اشاره 42
- 2. انتساب خدعه به منافقان 42
- 1. انتساب خدعه به خداوند و منافقان 42
- مبحث چهارم: واژۀ «کید» در قرآن 43
- اشاره 43
- 3. انتساب کید به حضرت یوسف 43
- 2. انتساب کید به خداوند و به منافقان 43
- 4. انتساب کید به شیطان 43
- 1. انتساب کید به خداوند 43
- اشاره 45
- مبحث اول: فرق حیله و تدلیس 45
- گفتار اول: معنای لغوی تدلیس 45
- مبحث دوم: فرق حیله و توریه 47
- گفتار اول: معنای لغوی توریه 47
- گفتار سوم: حکم توریه 49
- گفتار اول: از نظر جواز 51
- مبحث سوم: حکم حیله 51
- اشاره 51
- گفتار سوم: ملاک حرمت حیله 52
- گفتار چهارم: دلالت نصّ خاص بر خلاف مقتضای قاعده در حیله 53
- گفتار پنجم: مقتضای قاعده در حیله از نظر صحت (ثأثیر و عدم تأثیر) 54
- اشاره 57
- اشاره 59
- مبحث اول: حیله در باب طهارت 59
- گفتار اول: حیله برای درمان حالت وسواسی 59
- اشاره 59
- گفتار دوم: حیله در تأخیر انداختن عادت ماهیانه 62
- مبحث دوم: حیله در باب صوم 62
- مبحث سوم: حیله در باب حج 64
- گفتار اول: بخشیدن سود قبل از رسیدن سال خمسی 68
- اشاره 68
- مبحث چهارم: حیله در باب خمس 68
- گفتار دوم: احتساب دَین مستحق به جای خمس 70
- اشاره 71
- مبحث پنجم: حیله در باب زکات 71
- گفتار اول: حیله در تعلق و پرداخت زکات نقدین (طلا و نقره) 72
- گفتار دوم: حساب کردن دَین فقیر به جای زکات 77
- گفتار سوم: حیلۀ دست گردان کردن زکات 80
- مبحث اول: حیله در باب رضاع 83
- اشاره 83
- اشاره 85
- مبحث دوم: حیله در باب شفعه 85
- گفتار اول: حیله هبه کردن 87
- گفتار دوم: فروختن سهم خود که صد درهم ارزش دارد به هزار درهم 88
- اشاره 91
- مبحث اول: حیله در باب بیع 91
- اشاره 91
- گفتار اول: حیلۀ اسقاط خیار 93
- مبحث دوم: حیله در باب خرید و فروش کنیز 94
- مبحث سوم: حیله در باب دَین 97
- اشاره 97
- گفتار اول: معنای اصطلاحی دَین 97
- گفتار دوم: اسباب دین 98
- گفتار سوم: حیله های رایج 98
- مبحث چهارم: حیله در باب رهن 101
- اشاره 101
- حیلۀ وکالت در قبض عین غایب 102
- مبحث پنجم: حیله در باب سبق و رمایه 103
- تعریف شرکت 105
- مبحث ششم: حیله در باب شرکت 105
- گفتار اول: حیلۀ اشتراط سود بیشتر یا ضرر کمتر 106
- گفتار دوم: اشتراط مشارکت در سود تنها 107
- گفتار سوم: حیله برای اشتراط تأجیل 108
- مبحث هفتم: حیله در باب مزارعه 109
- گفتار اول: عقد موقت با فرزند خردسال دیگری 115
- مبحث هشتم: حیله در باب نکاح 115
- اشاره 115
- گفتار سوم: اظهار ارتداد 120
- گفتار چهارم: طلاق دادن بدون دخول 121
- گفتار اول: ماهیت و حقیقت وکالت 123
- مبحث نهم: حیله در باب وکالت 123
- گفتار دوم: حیله در تبدیل عقد وکالت به عقد لازم 124
- گفتار سوم: حیله در تعلیق وکالت 125
- گفتار چهارم: حیله در خرید وکیل 126
- گفتار ششم: شرط ضمان بر وکیل 129
- گفتار اول: حقیقت ضمانت و کفالت 130
- مبحث دهم: حیله در ضمانت و کفالت 130
- گفتار دوم: حیله به منظور جایز کردن ضمانت و کفالت 133
- مبحث یازدهم: حیله در عقد حواله 136
- گفتار اول: حقیقت حواله 136
- گفتار دوم: حیله در باب حواله 137
- اشاره 139
- مبحث اول: حیله در باب طلاق 139
- گفتار اول: حقیقت طلاق 139
- گفتار دوم: حیلۀ عدم قصد 139
- گفتار دوم: حیله عدم قصد 141
- گفتار اول: حقیقت یمین 141
- مبحث دوم: حیله در باب یمین 141
- نتیجه 143
- اشاره 145
- اشاره 147
- مبحث اول: ربا در جهان 148
- مبحث دوم: ربا در ادیان 155
- اشاره 155
- 1. ربا در آیین برهمایی 155
- 3. ربا در آیین یهود 156
- 4. ربا در مسیحیت 158
- 5. ربا در اسلام 160
- مبحث اول: معنای لغوی ربا 165
- مبحث دوم: استعمال ربا در قرآن در معنای لغوی آن 166
- مبحث سوم: ربا در اصطلاح قرآن 167
- مبحث چهارم: ربا در اصطلاح فقیهان 168
- مبحث اول: حقیقت ربای قرضی 171
- اشاره 171
- گفتار اول: حقیقت زیادی 172
- گفتار دوم: حقیقت قرض 174
- مبحث دوم: اشکال در حقیقت ربای قرضی 184
- گفتار اول: ربای رایج بین یهودیان 189
- مبحث سوم: حقیقت ربای جاهلی 189
- اشاره 189
- گفتار دوم: ربای رایج در بین مسیحیان 190
- گفتار سوم: ربای ماهیانۀ مشروط (ربای نسیه) 191
- گفتار پنجم: ربا در بیع نسیه 192
- گفتار ششم: ربا در بیع سلف 192
- گفتار هفتم: گرفتن سنّ بالاتر در حیوان 193
- گفتار هشتم: ربا در برابر تمدید مهلت 194
- گفتار یازدهم: ربا در قرض های تولیدی و تجاری 195
- گفتار دهم: ربا در قرض مصرفی 195
- مبحث اول: حقیقت ربای معاملی 197
- اشاره 197
- حدود و شرایط ربای معاملی 197
- مبحث دوم: ربای معاملی در روایات 199
- مبحث سوم: تعریف ربای معاملی 202
- اشاره 202
- گفتار اول: اتحاد در جنس (هم جنس بودن) 203
- گفتار دوم: مکیل و موزون 206
- گفتار چهارم: معیار مکیل و موزون 214
- گفتار پنجم: شک در مکیل و موزون یا معدود بودن اجناس 220
- گفتار ششم: عمومیت ربای معاملی 222
- مبحث اول: حکم ربا در قرآن 233
- مبحث دوم: حکم ربا در روایات 237
- گفتار اول: خروج حکمی از حرمت ربا 241
- اشاره 241
- مبحث سوم: خروج از حرمت ربا 241
- گفتار دوم: خروج موضوعی از حرمت ربا 248
- اشاره 249
- اشاره 263
- اشکال اول 263
- اشاره 263
- جواب 264
- اشاره 265
- الف. ظلم 265
- اشکال دوم 265
- ب. جلوگیری از خیر خواهی و نیکوکاری 266
- ج. فساد اموال 268
- اشکال به جواب اول 269
- اشاره 269
- جواب دوم 270
- اشاره 272
- اشکال سوم 272
- اشاره 277
- اشکال چهارم 277
- اشاره 280
- اشکال پنجم 280
- جواب 281
- اشاره 282
- اشکال ششم 282
- اشاره 283
- جواب 283
- اشکال به روایات 283
- روایت یونس شیبانی 285
- اشاره 285
- اشکال هفتم 285
- اشاره 285
- روایت نهج البلاغه 286
- اشاره 286
- جواب 286
- اشکال هشتم 287
- اشاره 287
- جواب 289
- اشاره 290
- جواب 290
- اشکال نهم 290
- اشاره 293
- حیله های ربای معاملی 293
- اشاره 294
- مبحث اول: ضمیمه کردن متاع غیر هم جنس به ثمن یا مثمن 294
- گفتار اول: حکم بیع بالضمیمه، تعبدی است یا بر طبق قواعد است ؟ 296
- گفتار دوم: ادلۀ جواز حیلۀ ضمیمه 298
- اشاره 305
- مبحث دوم: واسطه قرار دادن کالای غیر همجنس 305
- گفتار اول: ادله 306
- گفتار دوم: روایات مانع از بیع واسطه 308
- مبحث سوم: هبۀ طرفینی 313
- مبحث چهارم: هبۀ زیادی 315
- مبحث پنجم: قرض و ابراء 316
- مبحث ششم: صلح مقدار زائد 317
- اشاره 319
- گفتار اول: ماهیت عینه 320
- مبحث اول: بیع عینه 320
- حیله های ربای قرضی 320
- اشاره 320
- گفتار دوم: عینه در روایات 323
- گفتار اول: ماهیت خرید و فروش یا هبه به شرط قرض 333
- مبحث دوم: خرید و فروش یا هبه به شرط قرض 333
- اشاره 333
- گفتار دوم: بیع محاباتی به شرط قرض 334
- گفتار سوم: اشکال امام خمینی 343
- اشاره 344
- مبحث سوم: ضمیمه کردن 344
- اشکال 344
- جواب 345
- اشاره 346
- مبحث چهارم: اخذ زیادی در برابر قرض 346
- جواب 347
- اشاره 348
- مبحث پنجم: تبدیل عملیات قرض به غیر قرض 348
- جواب 350
- مبحث ششم: گرفتن زیادی در برابر تغییر مکان 351
- مبحث هفتم: تبدیل قرض به دَین (خرید و فروش اسکناس) 352
- اشاره 352
- اشکال 353
- جواب 353
- مبحث هشتم: تبدیل قرض به معامله و خرید و فروش ارزهای مختلف 355
- مبحث نهم: گرفتن زیادی برای شخص دیگری غیر از قرض دهنده 356
- مبحث دهم: پرداخت زیادی به عنوان حق بیمۀ دَین 357
- مبحث یازدهم: بیع الخیار 359
- مبحث دوازدهم: معاملۀ سفته 365
- اشاره 365
- گفتار اول: سفته 365
- گفتار دوم: انواع سفته 366
- گفتار سوم: فروش دَین 366
- نتیجه 370
ص:104
1- (1) همان.
بخش سوم: حیله در باب عقود
اشاره
مبحث اول: حیله در باب بیع
اشاره
صاحب جواهر در تعریف بیع می نویسد:
البیع مبادله مالٍ بمال.(1)
بیع عبارت است از مبادلۀ یک مال (چیزی که مالیت داشته باشد) با مال دیگر.
یکی از احکام بیع، جریان خیارات در آن است. ابن حمزه طوسی دربارۀ خیارات بیع می نویسد:
ویدخل البیوع ثمانی خیارات: خیار الإجاره، و خیار الغبن، و خیار العیب، و خیار تبعض الصفقه،... و خیار المده، و خیار المجلس، و خیار الرؤیه، و خیار الشرط.(2)
هشت نوع خیار در بیع وجود دارد: خیار اجاره، خیار غبن، خیار عیب، خیارتبعض صفقه،... خیار مدت، خیار مجلس، خیار رؤیت، خیار شرط.