راه های فقهی رهایی از مخالفت با احکام شرع صفحه 97

ص:110

صاحب جواهر تمام حیله های اسقاط استبراء کنیزی که وطی او مسلم باشد را باطل دانسته است:

سزاوار است که دانسته شود که اولاً، تمام این مطالب مربوطه به جایی است که علم به وطی محترم و معتبری که استبراء از آن واجب است نباشد. ولی اگر علم به وطی داشته باشد با هیچ حیله ای نمی توان آن را ساقط کرد؛ چنان که محقق کرکی در بحث حیله های ازدواج به آن اشاره کرده است. اگرچه بعضی از اطلاقات حیله ها اقتضای سقوط استبراء را دارد ولکن باید آنها را به خاطر اختلاف انساب تقیید زد.(1)

بنابراین، فقیهان چنین حیله هایی را صحیح ندانسته اند؛ زیرا اعمال آن ممکن است تنها در تغییر اسم و عنوان تأثیر داشته باشد اما باعث تغییر موضوع نمی شود و با این حساب هیچ تغییری در حکم حاصل نمی شود. در بعضی از موارد، روایاتی داریم که دلالت بر سقوط استبراء می کند(2) که سقوط استبراء در این موارد به دلیل روایات است، نه به علت حیله.

مبحث سوم: حیله در باب دَین

اشاره

قبل از بحث از حیله های جاری در دَین، لازم است مطالبی دربارۀ دَین بیان شود:

گفتار اول: معنای اصطلاحی دَین

امام خمینی در تعریف دَین می نویسد:

الدین مال کلی ثابت فی ذمه شخص لآخر بسبب من الأسباب، و یقال لمن اشتغلت ذمته به المدیون و المدین، و للآخر الدائن و الغریم.(3)