- پیشگفتار 1
- اشاره 11
- اقسام دَیْن: حالّ و مؤَجّل 13
- اشاره 13
- بررسی برخی از مصادیق دین 13
- وظیفۀ بدهکار در پرداخت دین 14
- اشاره 14
- الف. دین حال و احکام آن 14
- حق مطالبۀ طلبکار در دین حال 14
- اشاره 15
- 1. خودداری طلبکار از پذیرش دین حال 15
- وظیفۀ طلبکار در قبول دین حال 15
- ممکن نبودن پرداخت دین حال 15
- 2. غایب بودن طلبکار و ناممکن بودن رساندن بدهی به او 16
- 3. دسترسی نداشتن به طلبکار و ناامیدی از پیداکردن او 17
- برائت ذمۀ بدهکار با پرداخت بدهی طلبکار به دیگری 18
- تکلیف ورثه در پرداخت بدهی های میت 19
- نحوۀ تعیین سررسید در دین مؤجّل 20
- مطالبۀ طلب مؤجّل و پرداخت آن پیش از تمام شدن مدت آن 20
- اشاره 20
- ب. دین مؤجّل 20
- ادای دین مؤجل تبرعاً قبل از سررسید 22
- اشاره 23
- اشاره 23
- 1. مرگ بدهکار 23
- بررسی صورت های حال شدن دیون مؤجل 23
- 3. طلاق دادن زنی که مهریه اش مدت دار است 25
- 4. محجوریت 26
- 5. ارتداد 26
- جلوانداختن مدت بدهی یا افزایش مدت آن 27
- جلوانداختن بدهی مدت دار در مقابل کاهش مبلغ آن 27
- مدت دارکردن دین یا افزایش دادن مدت آن با افزایش بدهی 27
- بررسی راهکار مدت دارکردن دین حال در مقابل افزودن بر بدهی 28
- 1. فسخ معاملۀ قبلی و انجام معاملۀ نسیۀ جدید 28
- 4. مدت دارکردن بدون افزایش مبلغ با شرط کردن مدت در ضمن عقد 30
- 3. تأخیرانداختن دوستانۀ مدت بدهی 30
- تلف شدن بدهی تعیین شده قبل از قبض طلبکار 31
- تعیین بدهی در آنچه بدهکار معیّن می کند 31
- طلب دو طلبکار از یک بدهکار و استیفای یکی از آن دو، به صورت مجزا 32
- ادای دین دیگری تبرعاً و بدون توقع 33
- پرداخت دین و دریافت آن 33
- الف. جواز این کار با رضایت یا منع بدهکار 33
- مطالبۀ عوض توسط کسی که تبرعاً بدهی را پرداخته است 34
- ب. لزوم قبول کردن طلبکار 34
- الف. تزاحم دیون فرد زنده 36
- احکام تزاحم بین بدهکاری ها؛ تعدد بدهی و ناتوانی از ادای همه 36
- ب. تزاحم دیون میت 37
- ج. اولویت راهن به مال رهنی از سایر طلبکاران 40
- 2. لزوم انشای ابراء 41
- 1. رضایت بدهکار 41
- تعریف ابراء 41
- بررسی قیدهای مطرح شده در صحت ابراء 41
- 4. زنده بودن بدهکار 42
- 5. دین بودن بدهی 42
- 3. حاضربودن مستمع 42
- 6. قبض یا قبول بدهکار 43
- 7. انصراف از ابراء 43
- 8. تعبیر ابراء با لفظ بخشش 43
- تعریف هبۀ مافی الذمه 44
- ماهیت و تفاوت هبۀ دین و ابراء ذمۀ مدیون 44
- فایدۀ بحث 45
- دریافت بدهی از ذمی از پول فروش محرمات 46
- نحوۀ پرداخت بدهکاری به بخش های دولتی 46
- ناتوانی بدهکار از پرداخت بدهی 47
- داشتن قصد ادای دین در صورت ناتوانی از پرداخت آن 47
- مستثنیات دین و حکم فروش آن ها برای پرداخت بدهی 47
- سرمایۀ ضروری 49
- ودیعۀ مسکن (رهن خانه) 49
- بیشتر بودن مستثنیات دین از نیاز یا شأن بدهکار 50
- حکم مستثنیات دین قبل و بعد از حکم به افلاس 50
- بی نیازی از مستثنیات دین با مال وقفی 51
- رضایت بدهکار به فروش مستثنیات دین 52
- مردن بدهکار و فروش مستثنیات دین 52
- فروش مستثنیات دین در صورت رهن بودن آن ها 53
- الف. فروش آن ها اتلاف مال حساب نشود 54
- اشاره 54
- فروش غیرمستثنیات دین به کمتر از قیمت اصلی آن ها 54
- ب. فروش آن ها اتلاف مال حساب شود 54
- 1. پرداخت بدهی به غیرتکسّب ممکن باشد 55
- کسب وکار و تلاش برای پرداخت بدهی 55
- 2. تنها راه ادای دین تکسّب باشد 56
- حکم مطالبۀ طلبکار با ناتوانی بدهکار از پرداخت بدهی 57
- گرفتن هزینۀ وصول طلب از بدهکار، بدون شرط کردنش در ضمن عقد 58
- اشاره 58
- استفتایی از امام خامنه ای(مدظله العالی) 59
- اشاره 60
- بیع دین (فروش بدهی) 60
- جریمۀ بدهکار توسط دادگاه و ضمانت طلبکار 60
- ب. فروش دین حقیقی به کمتر، به فرد ثالث، به صورت نقد 61
- الف. فروش دین صوری: اسکونت، چک دوستانه و... 61
- اشاره 67
- حکم قرض گرفتن 69
- حکم قرض دادن 69
- قرض گرفتن بدون نیاز یا با احتیاج اندک 69
- حکم قرض دادن و قرض گرفتن 69
- قرض کردن در صورت نیاز برای کاری ضروری 70
- شروط لازم در قرض دهنده و قرض گیرنده 71
- قرض گرفتن کسی که توانایی ادای آن را ندارد 71
- اشاره 71
- شروط لازم در قرض 71
- قرض گرفتن از شخصی که با منت قرض می دهد 73
- خصوصیات مالی که قرض داده می شود 74
- 1. عین بودن (قرض دادن منفعت و دین) 74
- 2. مملوک بودن؛ قابلیت مالک شدن مال توسط مسلمان 74
- 3. مشخص بودن (قرض دادن چیز کلی) 74
- 4. امکان ضبط اوصاف و خصوصیات آن 75
- 5. معلوم بودن مقدار مال 76
- اشاره 77
- 6. مبهم نبودن مال 77
- 2. مالی که یقین داریم خمس به آن تعلق گرفته و خمسش پرداخت نشده است 77
- 1. مالی که در تعلق خمس به آن شک داریم 77
- قرض گرفتن از کسی که حساب خمسی ندارد 77
- 3. مالی که یقین به تعلق خمس بر آن و شک در پرداخت آن داریم 78
- خواندن صیغه؛ حکم معاطات در قرض 78
- شرط بودن تصرف در صحت قرض 79
- شرط بودن قبض و اقباض در صحت قرض 79
- باقی بودن عین مال قرضی و مطالبۀ قرض دهنده 80
- اشاره 82
- 1. پرداخت مثل 82
- الف. در مثلی ها 82
- 3. نایاب شدن یا تعذر مثل در مثلیات 83
- 4. نا معتبر شدن پول قرضی از سوی دولت 84
- 2. معیار در قیمت 85
- 1. کفایت پرداخت قیمت در قیمی ها 85
- ب. در قیمی ها 85
- تهاتر قهری در پرداخت دیون 86
- الف. مکان خاصی در ضمن قرض شرط شده باشد 87
- اشاره 87
- پرداخت مال حرام برای ادای دین 87
- مکان پرداخت قرض 87
- ب. مکان خاصی در ضمن قرض شرط نشده باشد 88
- حکم ربادادن و رباگرفتن 89
- ربا در قرض 89
- حکم ربا دربارۀ اشخاص و عناوین 89
- بیان شرط زیاده از سوی قرض گیرنده 90
- معیار در شروط جایز و حرام در قرض 90
- شرط ربوی پنهانی (اضماری) در قرض 91
- اشاره 91
- شروط غیرجایز و ربوی در قرض 91
- اقسام زیادۀ ربوی در قرض؛ شروط غیرمجاز در قرض 91
- الف. زیادی عینی 92
- ب. زیادی عملی 92
- د. زیادی انتفاع یا منفعت 93
- ج. زیادی صفتی؛ تحویل جنس نوتر یا مرغوب تر و... 93
- ه. زیادی حکمی 94
- اشاره 94
- 1. قرض به شرط قرض 94
- 2. قرض به شرط انسداد حساب 95
- بررسی جواز یا عدم جواز برخی از شروط در قرض 96
- 2. شرط زمانی 96
- 1. شرط ضامن، رهن، کفالت یا چک و سفته 96
- 4. شرط پرداخت قرض از جنس دیگر در مثلی ها 97
- 3. شرط مکانی 97
- اشاره 98
- 5. شرط تخصیص قرض به افراد خاص 98
- مصرف نکردن قرض در کار شرط شده 98
- 6. شرط مصرف قرض در کاری معیّن 98
- 8. شرط انجام واجبات یا ترک محرمات بر قرض گیرنده 99
- 7. شرط هایی که عرفاً ارزش مالی ندارد 99
- 9. قرض به شرط بازکردن حساب و عضویت 100
- 10. 1. ربا بین پدر و فرزند 101
- 10. مستثنیات ربا 101
- 10. 2. ربا بین پدربزرگ و نوه 101
- 10. 4. ربا بین زن و شوهر در ازدواج موقت 102
- اشاره 102
- 10. 3. ربا بین زن و شوهر 102
- باقی ماندن ربای قرضی بین زن و شوهر بعد از طلاق 103
- 10. 5. 2. کفاری که در پناه اسلام هستند؛ کفار ذمی 103
- 10. 5. 1. کفاری که در پناه اسلام نیستند؛ کفار غیرذمی 103
- 10. 5. رباگرفتن مسلمان از کافر و نه عکس آن 103
- 10. 5. 4. ربادادن مسلمان به کافر یا بانک های کشورهای غیراسلامی 104
- 10. 5. 3. رباگرفتن از بانک های غیراسلامی 104
- 10. 7. تکلیفی یا وضعی بودن مستثنیات ربا 105
- 10. 6. یکسان بودن مستثنیات ربای معاملی و قرضی 105
- 12. شرط کردن زیادی به نفع شخص ثالث 106
- 11. شرط کردن تخفیف یا زیادی به نفع قرض گیرنده 106
- 13. جوایز بانک ها و مؤسسه های مالی اعتباری و صندوق ها 107
- اشاره 109
- ربای قرضی در غیرمکیل و موزون 109
- قرض دادن بدون شرط زیادی، ولی با انگیزۀ استفاده و منفعت 110
- پرداخت زیادی در قرضِ بدون شرط 110
- تهاتر قهری در قرض ربوی 111
- حکم گرفتن قرض ربوی در صورت اضطرار 111
- ارث بردن مالی که در آن ربا باشد 111
- حکم اصل قرضی که در آن شرط زیادی ربوی شده است 112
- مطالبۀ زیادی پرداخت شده 113
- حکم زیادی که در قرض ربوی گرفته شده است 113
- حکم چیزی که با مال به دست آمده از ربا خریده شود 114
- الف. چیزی که با عین مال ربوی خریده شود 114
- اشاره 114
- ب. چیزی که به ذمه خریده شود و بهای آن از مال ربوی داده شود 115
- حکم کسی که به حکم یا موضوع ربا جاهل بوده است 116
- حکم محصول به دست آمده با بذر ربوی 116
- حکم مشارکت در پرداخت قرض ربوی با کارکردن در بانک ها و... 117
- معیار در قبول و رد راهکارهای فرار از ربای قرضی 118
- معنای فرار از ربا 120
- 1. قرارداد بیع شرط؛ بیع الخیار 121
- بررسی راه های مطرح شده برای خلاصی از ربا در قرض 121
- 2. اجاره به شرط تملیک 122
- 4. فروش نقد و نسیه 125
- اشاره 126
- 5. گرفتن کارمزد در قرض 126
- اضافه آمدن مقداری از کارمزد 127
- راهکارهای شرعی اخذ کارمزد یا گرفتن قرضی که کارمزد دارد 128
- 6. دیرکرد، وجه التزام، جریمۀ تأخیر و خسارت تأخیر تأدیه 129
- تفاوت بین این عناوین 129
- حکم شرعی دیرکرد و وجه التزام و خسارت تأخیر دین 130
- اخذ دیرکرد یا خسارت تأخیر از کفار 133
- راهکار اخذ وامی که شرط دیرکرد دارد 133
- 7. قرض به شرط تخفیف در بیع و اجاره و... و عکس آن 134
- 7. 1. قرض دادن به شرط تخفیف در بیع، اجاره، صلح یا هبه 134
- 7. 2. 1. شرط قرض در ضمن بیع 135
- 7. 2. بیع، هبه، اجاره و صلح به شرط قرض دادن 135
- 7. 2. 3. شرط قرض در ضمن صلح 137
- الف. فروش اسکناس های هم جنس به مبلغ بیشتر، به صورت نسیه 138
- 7. 2. 4. شرط قرض در ضمن هبه؛ هبۀ مشروط به قرض 138
- 8. فروش اسکناس نقد به مبلغ بیشتر، به صورت نسیه 138
- اشاره 138
- ب. فروش اسکناس های غیرهم جنس به مبلغ بیشتر، به صورت نسیه 139
- 9. محاسبۀ تورم و کاهش ارزش پول 140
- اشاره 140
- چند استفتا از آیات عظام نوری، تبریزی و فاضل 141
- 10. قرض به شرط رهن و اجرت نگهداری رهن 143
- 11. قرض دادن طلا برای حفظ ارزش پول 144
- 12. قرض گرفتن به شرط رهن دادن ملک و اجارۀ مجدد آن 145
- 13. نپذیرفتن شرط زیاده یا سایر شروط ربوی، به طور جدی در قرض 145
- اشاره 151
- الف. حکم صندوق های دوستانه و خانوادگی 153
- ب. حکم قرض مشروط در صندوق های خانوادگی 153
- اشاره 153
- ج. اختصاص وام اول به مسئول صندوق 154
- 2. شک یا اختلاف در میزان بدهکاری 155
- د. شرط قرعه کشی و تخلف از آن 155
- 3. بررسی تشخیص مدیون در چند صورت 156
- الف. نقدنشدن چکی که چند دست جابه جا شده است 156
- ب. ضمان در مقبوض بالسوم 157
- ج. تلف قبل از قبض 158
- 4. حکم جست وجو از طلبکار و هزینه های آن 159
- 5. مسافرت مدیون 160
- 6. شکستن نماز واجب به اختیار برای پرداخت بدهی طلبکار 161
- 7. پرداخت بدهی افراد فاجر، ضدانقلاب و... 161
پیشگفتار
عبدالسلام از امام رضا (علیه السلام) شنید که فرمودند: « رَحِمَ اللهُ عَبْداً اَحْیا اَمْرَنا.» ( خداوند رحمت کند کسی را که امر ما را زنده می کند.) عرض کرد: «چگونه امر شما را زنده می کند؟» علی بن موسی الرضا (علیه السلام) در پاسخ فرمودند: «یَتَعَلَّمُ عُلُومَنا وَ یُعَلِّمُهَا النَّاسَ فَاِنَّ النَّاسَ لَوْ عَلِمُوا مَحاسِنَ کَلامِنَا لَاتَّبَعُونا.»(1) (علوم ما را فرا می گیرد و آن را به مردم تعلیم می دهد... . زیرا اگر مردم از زیبایی های کلام ما آگاهی می یافتند، از ما پیروی می کردند.)
«معاونت تبلیغات آستان قدس رضوی» مفتخر است در راستای رسالت خود مبنی بر اشاعۀ فرهنگ تشیّع و پاسخ گویی به سؤالات شرعی مردم در این حوزۀ گسترده از دین، محتوای پیشِ رو را به استادان فرهیخته تقدیم کند. در این نوشتار تلاش شده است علاوه بر ارائۀ اطلاعات و محتوایی غنی، پاسخی مناسب با محتوایی یکسان در اختیار استادان قرار داده شود تا از تشویش خاطر مراجعان به سبب دریافت جواب های متفاوت جلوگیری شود.
اهداف اصلی تهیه و تنظیم این قبیل نوشتارها عبارت اند از: تلخیص کتاب های تخصصی موجود در این حوزه؛ جمع بندی جواب ها؛ بی نیازکردن استادان از رجوع به منابع پُرشمار در هنگام پاسخ گویی. برای رسیدن به این مهم، کارگروهی از استادان و کارشناسان فرهیختۀ این معاونت، هر موضوع پیشنهادی را موشکافانه بررسی می کنند و محصول تلاش خویش را به داوری هیئت علمی می گذارند.
مجموعه کتاب های رهیافت در چهار موضوع کلی تدوین می شود: رهیافت احکام، رهیافت اعتقادی، رهیافت تربیتی و رهیافت ترکیبی که مرکب از هر سه موضوع قبل است. بی شک بررسی دقیق و نگاه