تاملی در معنای مناسک حج صفحه 114

باید با احرام از کعبه دور شد، از مکّه خارج شد، حتّی به بیرون از حرم رفت. رفت تا دانست و متذکّر شد و به یاد آورد و با جان دریافت که: خدا در همه جا هست، و خدایِ همه‌جا هم «یک» ی است. حاجی باید به خارج از حرم برود. به صحرای عرفات. برود تا بداند که کعبه نشانه است. اصلًا کعبه از آن جهت کعبه است، از آن رو قبله است، که او چنین خواسته، تا تو راه را گم نکنی، تا مقصد مادّی و طبیعی همه عالمیان باشد، تا وعده‌گاه همه اولاد آدم باشد، تا عامل و زمینه‌ساز وحدتشان شود.

پس از محرم شدن و احرام پوشیدن، باید ظهر روز عرفه در عرفات بود، امّا معمولًا برای آن که حاجیان زحمت کمتری تحمّل کنند، آنان را در پایان روز هشتم، شب هنگام، پس از نماز مغرب، به سمت عرفات حرکت می‌دهند. همه حاجیان، پیاده و سواره به سمت عرفات در حرکت‌اند. از خانه دور می‌شوند و به صاحبخانه نزدیکتر. و مراد از این نزدیکی، قرب مکانی نیست، که او از رگ گردن به انسان نزدیکتر است. نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَریدِ؛ «و از رگ گردن به او نزدیکتریم.» (1) چون به دستورش عمل می‌شود، ذکر او و نام او در ذهن می‌آید و تثبیت می‌شود و تو از غفلت رها می‌شوی، و بالاترین سعادت «رَستن» از «غفلت» است و «آگاهی» به «حضور».

وقوف در عرفات‌

پس از اذان (نماز) مغربِ روز هشتم ذی‌الحجّه حرکت حاجیان به