تاملی در معنای مناسک حج صفحه 135

کرد تا به این زمان اندک برکت عطا فرماید، که اگر برکتی از سوی او نباشد، هزاران سال نیز لحظه‌ای بیش نخواهد بود. ثانیا باید برای هر لحظه این زمان محدود برنامه داشت. باید از پرداختن به اموری که در جاهای دیگر نیز امکان انجام آنها وجود دارد (جز به حدّ نیاز) احتراز کرد. باید سخن خدا را شنید (قرآن خواند) و با او سخن گفت (دعا کرد و نماز گزارد). باید هر کاری، حتّی خرید سوغات را برای قرب به خدا انجام داد. و در رأس همه باید قدر لحظات مُحرم بودن را دانست و همه مناسک را با طمأنینه و بدون تعجیل انجام داد و از هر لحظه آن، با حضور قلب کامل حدّ اکثر استفاده و لذّت را برد. به هر حال، اگر افزایش کمّی‌این دوران ممکن نیست، باید کیفیّت و غنای معنوی آن را تعالی بخشید.

برخی مستحبّات‌

علاوه بر همه واجباتی که در طول حجّ مشخّص است و مسلمانان ملزم به انجام آنها هستند، همچون دیگر عبادات، مستحبّاتی نیز برای طول مناسک، در کنار و همراه اعمال واجب ذکر شده‌اند. این مستحبّات در دو گروه اصلی قابل طبقه‌بندی هستند:

1- مستحبّاتی که در واقع به تکمیل واجبات و ارتقاء کیفیّت و معنویّت آن اشاره داشته و عمدتاً به حضور قلب و توجّه به معنای مناسک مربوط است. مثل سخنان و ذکر معانی والایی که امام سجّاد در حدیث معروف به شبلی بیان می‌فرماید. (1)

2- اعمالی که علاوه بر اعمال واجب حجّ ذکر شده‌اند.