تاملی در معنای مناسک حج صفحه 26

پرستش می‌کردند. همچنین دو صورت از «مریم» و «مسیح» در آنجا بود که از آن استفاده می‌شود: نصاری نیز آنجا را مقدّس می‌دانستند.» (1)

آنچه از کعبه معظّمه ذکر شد، مقدّمه‌و کلّیاتی بود برای آشنایی مقدّماتی با این یگانه عنصر مقدّس مسلمانان، که تکمله‌ای بر آن در فصل بعد خواهد آمد، و البتّه هر چه گفته شود، در برابر آنچه هست و باید گفته شود، بسیار ناچیز خواهد بود.

چو اندکی سر خُم را ز گِل کنی خالی برآید از سر خم، بو و صدهزار آثار

اگر درآیم، کاثار او فروشِمُرم شمار آن نتوان کرد، تا به روز شمار

(دیوان شمس)

حج‌

بررسی و معرّفی حجّ، بدون توجّه به فضا و زمینه فکری و جهان‌بینی‌ای که آن را معرّفی و واجب نموده است، راه به جایی نخواهد برد. به این ترتیب، برای تبیین حجّ و ویژگیها و پی‌آمدهای آن برای انسان، آشنایی اجمالی با جهان‌بینی توحیدی و تعالیم عالیه اسلام و آورنده وحی و رسول الهی ضرورتِ تامّ دارد. علی‌رغم این ضرورت، ضمن توصیه مطالعه جزئیّات موضوعات در منابع مرتبط، در این مجال، تنها به آن ویژگیهایی از اسلام که اوّلًا حجّ جلوه‌ای از آنهاست، و ثانیاً