تاملی در معنای مناسک حج صفحه 79

هویّت‌بخش ادیان و پیروان ادیان هستند که عموماً جنبه جمعی و گروهی دارند و به مناسبتهای گوناگون و در زمانها و مکانهای خاص اجرا می‌شوند. این موضوع مورد عنایت قرآن کریم قرار گرفته و در آن، به این که «هر قومی مناسکی دارد» اشاره شده است. (1) به این ترتیب می‌توان حج را به عنوان مهمترین مراسم آیینی اسلام و به مثابه یکی از اصلی‌ترین نمادهای اسلام معرّفی کرد. ویژگیهای اصلی آیینهای دینی و مناسک مذهبی، در زمینه‌های زیر قابل طرح هستند.

ویژگیهای اصلی مناسک‌

برای مناسک و به ویژه برای مناسک دینی، و نیز در مورد معبد ادیان، ویژگیهایی را می‌توان برشمرد که عموماً از نظر لفظ با یکدیگر مشترک و همسان هستند، ولی در معنا و ظهور تفاوتهایی بنیادین با یکدیگر دارند. (2)

وجه عبادی: آیه شریفه وَما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الان- سَ الّا لِیَعْبُدُونِ (3)

در حقیقت (علاوه بر بیان وظیفه انس و جنّ) ریشه کلام امام‌الموحّدین است که با تقسیم کردن انسانها به سه گروه، عبادتی را عبادت می‌داند که نه به امید بهشت و نه از ترس دوزخ، بلکه از روی اخلاص و باور به شایستگی خداوند برای عبادت و برای سپاس از همه نعمتهایش باشد. بنابراین، نمی‌توان عبادتِ موصوف در آیه کریمه

1- 1. حجّ: 67.
2- 2. ر. ک: نقی‌زاده، مبانی هنر دینی در فرهنگ اسلامی: تجلّیات عینی و کالبدی.
3- 3. و جنّ و انس را نیافریدم مگر برای این که مرا پرستش کنند ذاریات: 56.