مناسک حج : مطابق با فتاوای حضرت آیه الله العظمی امام خمینی (ره) و مراجع معظم تقلید صفحه 315

بجا آورده شود، به گونه‌ای كه سنگ مقام، بین نمازگزار و خانه كعبه واقع شود؛ و بهتر آن است كه هرچه ممكن باشد، نزدیكتر بایستد، ولی به گونه‌ای كه با دیگران مزاحمت نكند.

میزان صدق خلف‌

797- هنگام ازدحام و غیر آن، صدق «خَلْف»، به نظر عرف است.

مقصود از نماز نزد مقام‌

798- مقصود از نماز طواف نزد مقام، پشت مقام است و شامل دو طرف مقام نمی‌شود.

موارد ازدحام و نماز در طرفین مقام‌

799- اگر ازدحام به گونه‌ای باشد كه اگر بخواهد خلفِ مقام بایستد- به خاطر فاصله زیاد- «نزد مقام» صدق نمی‌كند، باید نماز را در یكی از دو طرف مقام كه «نزد مقام»، صدق كند، به‌جا آورد.

(1)- آیة اللَّه مكارم: به هنگام ازدحام مانعی ندارد.

آیة اللَّه سیستانی، آیة اللَّه فاضل: اگر نتواند پشت مقام و نزدیك آن نماز بخواند، احتیاطاً هم در یكی از دو طرف مقام و هم پشت مقام و دور از آن نماز بخواند.

(2)- آیة اللَّه بهجت: به احتیاط مذكور در مسأله 796 مراجعه شود.

آیة اللَّه مكارم: مگر این‌كه نتواند پشت مقام انجام دهد.

(3)- آیة اللَّه خامنه‌ای: كافی است در هر نقطه‌ای كه خلف صدق كند گرچه از مقام دور باشد.

آیة اللَّه نوری: در هر نقطه‌ای از مسجدالحرام نماز طواف را بخواند مجزی است هر چندبهتر است كه نسبت به مقام حضرت ابراهیم، الأقرب فالأقرب را مراعات كند.

(4)- آیة اللَّه بهجت: در صورت عدم تمكّن و بُعد مفرط، در یكی از دو جانب آن بجا آورد.

آیة اللَّه تبریزی: نماز باید پشت مقام باشد و در نزدیكی آن و در صورت عدم تمكّن از نزدیكی مقام، با مراعات الأقرب فالاقرب به مقام بنا بر احتیاط، پشت مقام می‌تواند بجاآورد.

آیة اللَّه خویی: در صورت عدم تمكّن از نماز نزدیك مقام، می‌تواند با رعایت الأقرب فالأقرب دورتر نماز بخواند ولی به هر حال باید پشت مقام باشد. (المسائل الشرعیه، ج 1، ص 325).

آیة اللَّه سیستانی: و اگر نتواند پشت مقام و نزدیك به آن بجا آورد، احتیاط واجب آن است كه هم آن را در نزدیكی‌اش؛ چه در سمت راست باشد و یا چپ، و هم دور از آن ولی پشت مقام بجا آورد و اگر نتواند آن دو را بجا آورد، هر كدام كه ممكن است انجام دهد و اگر نتواند هیچكدام را انجام دهد، در هر جای مسجد كه شده انجام دهد و بنابر احتیاط مستحب رعایت كند هرچه به مقام نزدیكتر باشد و اگر پس از آن، تا زمانی كه وقت سعی تنگ شود توانست نزدیك به مقام و پشت آن نماز را اعاده كند، احتیاط مستحب اعاده آن است. (مناسك، ص 245).