مناسک حج : مطابق با فتاوای حضرت آیه الله العظمی امام خمینی (ره) و مراجع معظم تقلید صفحه 560

بقاء بر تقلید میّت‌

1360- تقلید میّت ابتداءً جایز نیست، ولی بقاء بر تقلید میّت اشكال ندارد ولی باید به فتوای مجهتد زنده باشد؛ و كسی كه در بعضی از مسائل به فتوای مجهتدی عمل كرده، بعد از مردن آن مجتهد، می‌تواند در همه مسائل از او تقلید كند.

باقی ماندن بر تقلید میّت در مسائلی كه در آنها تقلید و عمل كرده است، در صورتی كه مجتهدی كه از دنیا رفته با مجتهد زنده از نظر علمی مساوی باشند، بنابر اقوی جایز است، هر چند با اجازه مجتهدی دیگری بر تقلید باقی بوده و عمل كرده باشد؛ و اگر مجتهدی كه از دنیا رفته اعلم باشد، واجب است بر تقلید او باقی بماند و اگر مجتهد زنده بعداً اعلم شد واجب است در تمامی مسائل به او عدول نماید.

آیة اللَّه تبریزی، آیة اللَّه خویی: اگر مجتهدی كه انسان از او تقلید می‌كند از دنیا برود، در صورتی كه فتوای او در نظر مقلّد بوده و فراموش نكرده باشد، حكم بعد از فوت او حكم زنده بودنش است؛ واگر فتوای او را یاد نگرفته (خویی: یا فراموش كرده است) لازم است به مجتهد زنده رجوع كند. (تبریزی: و بعید نیست در صورتی كه فراموش كرده است باز بتواند به فتوای او عمل كند.)

آیة اللَّه سیستانی: اگر مجتهدی كه انسان از او تقلید می‌كند از دنیا برود، حكم بعد از فوت او حكم زنده بودنش است. بنابراین، اگر او اعلم از مجتهد زنده باشد باید- با علم به اختلاف در مسائل محل ابتلا ولو اجمالًا- بر تقلید او باقی بماند و چنانچه مجتهد زنده اعلم از او باشد، باید به مجتهد زنده رجوع كند. و اگر اعلمیتی در میان آنها معلوم نشود یا مساوی باشند مخیّر است عمل خود را با فتوای هر كدام تطبیق نماید مگر در موارد علم اجمالی یا قیام حجّت اجمالی بر تكلیف مانند موارد اختلاف در قصر و تمام كه بنابراحتیاط واجب باید رعایت هر دو فتوا را بنماید و مراد از تقلید در صدر این مسأله صرف التزام به متابعت از فتوای مجتهد معیّن است نه عمل كردن به دستور او.

آیة اللَّه صافی: بلكه جواز بقا بر تقلید او در سایر مسائل نیز بعید نیست. ولی اگر مجتهد میّتی كه از او تقلید می‌كرده، اعلم از حی باشد، بقا بر تقلید او، بنابر احتیاط، واجب است؛ چنانكه اگر مجتهد حیّ، از میّت اعلم باشد عدول به حیّ واجب است.

آیة اللَّه فاضل: مسأله باقی ماندن بر تقلید میّت جایز است در صورتی كه مجتهد میّت و مجتهد حیّ مساوی در علم باشند و چنانچه یكی از آن دو اعلم باشد تقلید از اعلم لازم است و در باقی ماندن بر تقلید میّت، فرقی بین مسائلی كه عمل نموده ومسائلی كه عمل ننموده وجود ندارد.

آیة اللَّه گلپایگانی: اگر مجتهدی كه انسان از او تقلید می‌كند از دنیا برود، باید از مجهتد زنده تقلید كند. ولی كسی كه در مسأله‌ای به فتوای مجهتدی عمل كرده یا آن را یاد گرفته و ملتزم به عمل به آن شده باشد، اگر بعد از مردن آن مجتهد در آن مسأله به فتوای مجتهد زنده رفتار نكرده باشد، می‌تواند در آن مسأله به فتوای مجتهدی كه از دنیا رفته باقی باشد.

اگر چه احتیاط مستحب آن است كه به فتوای مجتهد زنده رفتار نماید.

آیة اللَّه مكارم: هر گاه مجتهدی كه انسان از او تقلید می‌كند از دنیا برود، باقی ماندن بر تقلید او جایز است بلكه اگر اعلم باشد واجب است، به شرط این‌كه عمل به فتوای او كرده باشد و یا حداقل فتوای او را برای عمل گرفته باشد.

عمل كردن به فتوای مجتهد مرده ابتداءً جایز نیست هر چند اعلم باشد بنابر احتیاط واجب.