ادوار فقه (شهابی) صفحه 30

لفظ فقه باین معنی در مواردی زیاد هم در قرآن و هم در اخبار «1» بکار رفته که از آن جمله است از قرآن مجید آیۀ 65 از

سورۀ «الانعام» انْظُرْ کَیْفَ نُصَرِّفُ الْآیٰاتِ لَعَلَّهُمْ یَفْقَهُونَ و آیۀ 98 از همان سوره قَدْ فَصَّلْنَا الْآیٰاتِ لِقَوْمٍ یَفْقَهُونَ و آیۀ 29 از سورۀ «طه» وَ احْلُلْ عُقْدَهً مِنْ لِسٰانِی یَفْقَهُوا قَوْلِی و آیۀ 178 از سورۀ «الاعراف» لَهُمْ قُلُوبٌ لٰا یَفْقَهُونَ بِهٰا و آیۀ 46 از سورۀ «بنی اسرائیل» وَ إِنْ مِنْ شَیْ ءٍ إِلّٰا یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَ لٰکِنْ لٰا تَفْقَهُونَ تَسْبِیحَهُمْ شیخ طوسی در تفسیر جملۀ اخیره از آیۀ 7 از سورۀ الحشر» ذٰلِکَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لٰا یَفْقَهُونَ بعد از این که گفته است: لا یفقهون الحق و لا یعرفون معانی صفات اللّٰه چنین آورده است «فالفقه، العلم بمفهوم الکلام فی ظاهره و متضمنه عند ادراکه و یتفاضل احوال الناس فیه». و شاید همین معنی مراد باشد از حدیثی که شیخ صدوق کتاب «معانی الأخبار» خود را به آن آغاز کرده و آن حدیث به اسنادش از حضرت صادق (ع) اینست «أنتم افقه الناس اذا عرفتم معانی کلامنا..»

2- معنی بصیرت در دین خواه در قسمت اصول دین باشد یا در فروع آن گر چه بیشتر در خصوص بصیرت نسبت به اصول دین بکار رفته است شاید لفظ فقه در «آیۀ 80 از سورۀ «النساء» فَمٰا لِهٰؤُلٰاءِ الْقَوْمِ لٰا یَکٰادُونَ یَفْقَهُونَ حَدِیثاً با در نظر گرفتن صدر و ذیلش، به همین معنی بکار رفته باشد چنانکه در آیۀ 123

فقال یا امیر المؤمنین انی أسألک عن اشیاء فقال سل تفقها و لا تسئل تعنتا..»