ادوار فقه (شهابی) صفحه 312

فقاهت و فقیهان مشهور در دورۀ اول از عهد دوم

[توجیه از میان رفتن مرکز بودن مدینه برای فقاهت و تفرقه آن در سائر بلاد اسلامی]

چنانکه دانسته شد مدینه، موطن دور تشریع و صدور احکام، و مطلع دستورات الهی و قوانین دینی، مرکز فقاهت و مصدر افتاء و مرجع امّت می بوده و حق هم همین بوده است که مشرق نبوّت و رسالت، مرکز خلافت و مرجع فتوی و منبع فقاهت و هدایت باشد لیکن معاویه هنگامی که زمام سلطنت را، به نام خلافت، بدست گرفته و حقیقت خلافت را به حکومت و سلطنت مبدّل و دگرگون ساخته چون از بیست سال پیش در شام حکومت می داشته و مردم آنجا را در مدّت امارت بیست سالۀ کسری مآبانه و قیصر منشانۀ خود چنانکه پیش بینی می کرده پرورش داده و رام داشته و برای پذیرش سلطنت خویش آماده ساخته صلاح در این دانسته است همان شام را که مردم آن، حقیقت خلافت را نشناخته و آن را عنوانی از سلطنت می دانسته اند، مقرّ سلطنت خود سرانه و مرکز حکومت مستبدانۀ خود قرار دهد.

این کار برای معاویه از دو نظر ضرور بود:

یکی این که مردم شام و توابع آن بیست سال به حکومت و سلطنت او عادت کرده و خو گرفته و به دلخواه او تربیت شده و به فرمانبرداری از وی رام و آرام گردیده اند و او خود را به مردم تازه مسلمان بی اطلاع آنجا نزدیکترین شخص، به پیغمبر اسلام (ص) معرفی کرده بلکه به ایشان چنان فهمانده که پیغمبر اسلام را جز او قرابت و خویشی نیست «1» و او

الصابی چنین آورده است:

«و کان له ولد اسمه «غرس النعمه» ابو الحسن محمد بن هلال، کان فاضلا من متقنی المؤلفین له کتاب «الهفوات النادره من المغفولین المحظوظین و العظات البارده من المغفلین الملحوظین» جمع فیه کثیرا من الحکایات التی تتعلق بهذا الباب منها: ان عبد اللّٰه بن علی بن عبد اللّٰه بن عباس، و هو عم السفاح، و ابی جعفر المنصور، أنفذ إلی ابن اخیه، السفاح، فی اول ولایتهم مشیخه من اهل الشام یطرفه بعقولهم و اعتقادهم، و انهم حلفوا: انهم ما علموا لرسول اللّٰه من یرثونه غیر بنی أمیه حتی ولیتم أنتم»