شرح معالم الاصول صفحه 192

فائده اقلّ مراتب صیغه الجمع الثّلاثه علی الاصحّ و قیل اقلّها اثنان لنا انّه یسبق الی الفهم عند اطلاق هذه

الصّیغه بلا قرینه الزّائد علی الاثنین و ذلک دلیل علی انّه حقیقه فی الزّائد دونه لما هو معلوم من انّ علامه المجاز تبادر غیره

اللّه عنه بشود اینست که لفظ جمع نکره چون موضوعست از برای مفهوم مطلق جمع که مشترکست معنی میان جمیع افراد و خصوص هر مرتبه دیکر از مراتب جمع پس جمع نکره نزد اطلاق و عدم قرینه احدی از ان مراتب احتمال عموم و خصوص هر دو دارد چون سایر الفاظی که موضوعند از برای معانی مشترکه میان افراد متعدّده چه نزد اطلاق احتمال هریک از ان افراد دارند لیکن اراده اقلّ مراتب خصوص که اقلّ جمع است قطعی است باعتبار آنکه داخل است در مرتبه از مراتب جمع و ماعدای اقلّ از مراتب او مشکوک فیه است و اراده او قطعی نیست مکر آنکه دلیلی از خارج دلالت کند بر اراده او و این منافاتی با حکمت حکیم ندارد چنانچه شیخ دعوی می نمود و بهذا یظهر الجواب عن الکلام الاخیر فانّا نمنع کون اللّفظ حقیقه فی کلّ مرتبه تا اصل و از تحقیق ما که جمع نکره موضوعست از برای مفهوم جمعی که مشترک معنوی است میان عموم و خصوص ظاهر می شود جواب از دلیل ثانی ایشان که بعضی از عامّه ایراد نموده بودند زیراکه قبول نداریم که لفظ جمع حقیقت باشد در هر مرتبه از مراتب تا آنکه حمل بر جمیع افراد حمل بر جمیع حقایق باشد بلکه موضوعست از برای قدر مشترک میان این مراتب که عبارت از مفهوم مطلق جمع است پس لفظ جمع دلالت بر هیچ یک از این مراتب ندارد مکر با قرینه و بر تقدیر تسلیم

که مشترک لفظی و حقیقت باشد در هر مرتبه از ان مراتب آنچه لازم می آید درین صورت اینست که نزد اطلاق جمع باید توقّف نمود و حمل ننمود او را بر هیچ مرتبه از مراتب بدون قرینه چرا که ثابت شد که مشترک را حمل بر هیچ یک از معانی او نمی توان نمود تا آنکه قرینه بر یکی از ان معانی ظاهر شود و این نیز ثابت شده که استعمال مشترک در جمیع معانی بعنوان مجاز است و حمل لفظ مشترک بر او محتاج بدلیل است پس مجرّد اشتراک لفظ جمع میان این مراتب موجب اراده جمیع مراتب نیست

[أصل فی أقل مراتب صیغه الجمع]

فائده اقلّ مراتب صیغه الجمع الثلاثه علی الاصحّ و قیل اقلّها اثنان تا لنا غرض از این فایده بیان اقلّ مراتب صیغه جمع است اعمّ از اینکه جمع مفرد باشد یا نکره و مشهور اینست که اقلّ مراتب صیغه او سه است و بعضی کفته اند که اقلّ مراتب او دو است و قائلین بقول اوّل اختلاف کرده اند در کمتر از سه که آیا اطلاق لفظ جمع بر او جایز است مجازا یا نه بعضی کفته اند که اطلاق جمع بر دو بعنوان مجاز جایز است باعتبار علاقه کلّیت و جزئیت و ابو حنیفه تجویز ننموده اطلاق او را بر دو اصلا نه بعنوان حقیقت و نه بطریق مجاز و بعضی کفته اند که اطلاق او بر واحد