شرح معالم الاصول صفحه 70

حجّه المانعین انّه لو جاز استعمال اللّفظ فی المعینین للزم الجمع بین المتنافیین امّا الملازمه فلانّ من شرط المجاز نصب القرینه المانعه عن اراده الحقیقه [و لهذا قال اهل البیّان انّ الجواز ملزوم قرینه معانده لاراده الحقیقه] و ملزوم معاند الشّی ء معاند لذلک الشّی ء و الزم صدق الملزوم بدون اللّازم و هو محال و جعلوا هذا وجه الفرق بین المجاز و الکنایه و ح فاذا استعمل المتکلم اللّفظ فیهما کان مریدا لاستعماله فیما وضع له باعتبار اراده المعنی الحقیقی غیر مرید له باعتبار اراده المعنی المجازی و هو ما ذکر من اللّازم و امّا بطلانه فواضح

صورت ندارد پس از کجا دلالت می کند این دو آیه بر ظهور لفظ مشترک در اراده جمیع معانی با انتفاء قرینه چنانچه مدعای شما است

[اصل: فی استعمال اللفظ فی المعنی الحقیقی و المجازی معا]

اصل و اختلفوا فی استعمال تا حجّه المانعین اختلاف نموده اند اصولیّون در جواز استعمال لفظ به یک اطلاق در معنی حقیقی و مجازی هر دو چون اختلافی که مذکور شد در جواز استعمال لفظ مشترک در جمیع معانی پس بعضی منع نموده اند جواز او را و دیکری تجویز نموده اند و مجوّزون نیز اختلاف نموده اند در اینکه آیا این استعمال بطریق حقیقت و مجاز هر دو است یا بعنوان مجاز و بس اکثر ایشان قائلند به اینکه از قبیل مجاز است و بعضی قایلند به اینکه از باب حقیقت و مجاز است بدو اعتبار باعتبار معنی حقیقی حقیقت است و باعتبار معنی مجازی مجاز حجّه المانعین انّه لو جاز استعمال تا و حجّه المانعین دلیل مانعین اینست که اکر جایز باشد استعمال لفظ در معنی حقیقی و

مجازی هر دو لازم می آید جمع میان متنافیین و این باطل است امّا بیان ملازمه زیراکه شرطست در مجاز اقامت قرینه که مانع باشد از اراده حقیقت و از این جهت علمای بیان کفته اند که مجاز ملزوم قرینه است که معاند اراده حقیقی بوده باشد و ملزوم معاند چیزی معاند ان چیز است بالضّروره اکر نه لازم می آید صدق ملزوم بدون لازم و این محال است و لزوم وجود قرینه مانعه از اراده حقیقت را وجه فرق کردانیده اند میان مجاز و کنایه چه ایشان کفته اند که مجاز و کنایه هر دو استعمال لفظ است در غیر موضوع له و فرق میان انسان اینست که در مجاز قرینه مانعه اراده موضوع له شرطست بخلاف کنایه که قرینه مانعه در او شرط نیست بلکه با غیر موضوع له [اراده موضوع له] نیز در او جایز است و در این صورت که در مجاز قرینه مانعه از اراده حقیقت لازم باشد پس اکر متکلّم استعمال کند لفظ را در معنی حقیقی و مجازی هر دو لازم می آید که هم اراده نموده باشد استعمال لفظ را در موضوع له باعتبار اینکه اراده معنی حقیقی نموده و هم اراده ننموده باشد استعمال لفظ را در موضوع له باعتبار اینکه اراده معنی مجازی نموده و او مانعست از اراده موضوع له پس جمع میان متنافیین که لازم شرطیّه مذکور است ثابت شد و امّا بطلان لازم پس او واضحست