- 1 فقه در لغت و اصطلاح 1
- فقه در لغت: 2
- فقه در فرهنگ قرآنی: 4
- فقه در عصر صحابه، تابعین و در روایات معصومین علیهم السلام: 5
- فقه در اصطلاح فقها و اصولیون: 8
- *** یادآوری لازم: 9
- *** اجتهاد در مقابل نصّ: 11
- *** واژگان مرتبط: 12
- ب) «شَرْع»، «شِرْعة» و «شریعة» 13
- آیا تشخیص موضوعات بر عهدۀ فقیه است؟ 14
- *** منابع و مآخذ 16
- 2 اهمیّت فقه اسلامی در لسان آیات و روایات 18
- «فقه» شیوه نامۀ عبودیّت: 19
- *** اهمیّت «فقه» در عرصۀ روایات: 21
- *** «فقه» روشنگر حدود و مرزهای الهی: 21
- *** لازمۀ اخلال در فقه، اخلال در دو رکن دیگر دین است: 24
- *** تأثیر اعتقادات و اخلاق در مسائل فقهی: 27
- *** تأثیر اعتقاد و اخلاق در استنباط: 28
- تأثیر فقاهت و اجتهاد در دیگر علوم اسلامی: 30
- *** منابع و مآخذ 31
- 3 گستردگی قلمرو فقه 33
- 1. قلمرو فقه تابع قلمرو شریعت 34
- اشاره 34
- ب) هدف دین 35
- ج) حوزه‌های نیازمندی به دین 35
- الف) مقصود از شریعت 35
- نیازهای طبیعی: 36
- نیازهای اجتماعی: 37
- نیازهای روحی و معنوی: 37
- 2. قوانین امضایی 38
- 3. مقتضای اصل اوّلی در روایات معصومان بر شمول و جاودانگی است 39
- 4. افراط و تفریط در تعیین قلمرو فقه 40
- *** منابع و مآخذ 41
- 4 برتری‌های فقه اسلامی 42
- 1. «فقه» انعکاسی از برتری خالق عقل بر عقل 43
- 2. هماهنگی فقه اسلامی با فطرت «5» 44
- 3. فراگیر بودن فقه نسبت به همۀ نیازها 45
- 4. شمول فقه نسبت به دو حوزۀ فرد و اجتماع 46
- 5. آمیختگی «فقه» و «اخلاق» 48
- 6. تأکید بر ضمانت اجرا 49
- 7. کاربردی بودن قوانین اسلام 50
- *** سخن آخر: 51
- 8. سهل و ممتنع بودن 51
- منابع و مآخذ 58
- 5 ادوار فقه اسلامی 59
- پیشگفتار: 60
- 1. عمل به فقه اهل بیت علیهم السلام مجزی است 61
- دوره‌های فقهی فقهای اهل بیت علیهم السلام 61
- 2. غنای فقه اهل بیت علیهم السلام 62
- 4. حریّت و آزادگی 63
- 3. انفتاح باب اجتهاد و رشد و بالندگی 63
- دورۀ اوّل: عصر حضور امامان اهل بیت علیهم السلام 63
- فصل اوّل: تدوین کتاب 64
- 1. ابو رافع صحابی 66
- 2. علی بن ابو رافع 66
- 4. ربیعة بن سمیع 66
- 3. عبید الله بن ابو رافع 66
- فصل دوّم: مهم‌ترین فقهای اهل بیت در این دوره 67
- دیگر امامان اهل بیت علیهم السلام 70
- 1. تشویق و ترغیب به اجتهاد 72
- ب) فقهای عصر امامان اهل بیت علیهم السلام 72
- 3. تعدادی از فقهای معروف مکتب اهل بیت علیهم السلام 73
- 2. فراوانی شاگردان مکتب اهل بیت علیهم السلام 73
- ویژگی‌های این دوره: 74
- دورۀ دوم: عصر شکل‌بندی و تبویب فقه 75
- ب) مدرسۀ عمّانی و اسکافی 75
- الف) مدرسۀ قم و ری 75
- ج) مدرسۀ بغداد 76
- ویژگی‌های این دوره: 76
- دورۀ سوم: عصر تحوّل در عرصۀ فقاهت و اجتهاد 77
- ویژگی‌های این دوره: 78
- برخی از فقهای این دوره: 79
- دورۀ چهارم: عصر رکود و تقلید 79
- ویژگی‌های این دوره: 80
- دورۀ پنجم: عصر تجدید حیات فقهی اهل بیت علیهم السلام 80
- جمعی از فقهای دورۀ پنجم: 82
- ویژگی‌های دورۀ پنجم: 84
- دورۀ ششم: عصر پیدایش حرکت اخباری‌گری 85
- علّت پیدایش تفکّر اخباری‌گری: 86
- برخی از فقهای اخباری: 86
- الف) آثار منفی حرکت اخبارگری 88
- ویژگی‌های دورۀ ششم: 88
- ب) آثار مثبت حرکت اخباری‌گری 89
- دورۀ هفتم: عصر تجدید حیات اجتهاد در عرصۀ فقاهت 89
- 2. تدوین تفاسیر روایی 89
- شاگردان محقّق بهبهانی: 90
- *** ویژگی‌های دورۀ هفتم: 91
- دورۀ هشتم: عصر نوآوری‌های فقهی 91
- *** شاگردان شیخ انصاری: 92
- 3. اهتمام گسترده به عبادات و عقود 95
- 2. نوآوری‌های فقهی 95
- ویژگی‌های دورۀ هشتم 95
- 4. پیدایش «تقریرات» در فقه و اصول 95
- دورۀ نهم: عصر ورود فقه به عرصه‌های گوناگون اجتماعی 96
- 5. پیدایش رساله‌های عملیّه به شکل جدید 96
- ویژگی‌های دورۀ نهم: 99
- اشاره 101
- دوره‌های شش‌گانۀ فقه اهل سنّت 101
- دورۀ اوّل: عصر صحابه و تابعین 101
- افراد سرشناس از تابعین: 102
- ویژگی دورۀ اوّل: 103
- مذاهب منقرض‌شدۀ فقهی: 104
- دورۀ دوم: عصر ظهور مذاهب فقهی 104
- مذاهب منقرض نشده: 105
- 1. مذهب حنفی 105
- 3. مذهب شافعی 107
- 2. مذهب مالکی 107
- 4. مذهب حنبلی 108
- ویژگی‌های دورۀ دوم: 109
- دورۀ سوم: عصر توقّف حرکت اجتهادی 110
- علل انسداد باب اجتهاد و انحصار مذاهب: 110
- 1. تدوین مذاهب 111
- 3. نقش زمامداران 111
- 2. شاگردان متعصّب 111
- فقهای برجستۀ دورۀ سوم: 112
- فقهای حنبلی: 112
- فقهای شافعی: 112
- فقهای حنفی: 112
- فقهای مالکی: 112
- ویژگی‌های دورۀ سوم: 113
- دورۀ چهارم: عصر رکود فقهی 113
- برخی از فقهای دورۀ چهارم: 114
- ویژگی دورۀ چهارم: 114
- ویژگی‌های دورۀ پنجم 115
- دورۀ پنجم: عصر بازگشت تلاش فقهی 115
- دورۀ ششم: عصر بیداری و احیای مجدّد باب اجتهاد 116
- ویژگی‌های دورۀ ششم: 118
- *** منابع و مآخذ 118
- 6 منابع استنباط از دیدگاه فقهای اسلام 122
- پیشگفتار: 123
- منابع اصلی و مورد اتّفاق در استنباط: 125
- الف) قرآن مجید 125
- قرآن کلام خداست: 126
- تحریف‌ناپذیری قرآن: 127
- حجیّت نصوص و ظواهر قرآن: 128
- ادلّۀ حجیّت ظواهر: 128
- 1. ارتکاز عقلا 128
- حجیّت ظواهر قرآن و بررسی سخن اخباری‌ها: 129
- 2. لزوم نقض غرض 129
- ب) سنّت 130
- حجیّت سنّت امامان اهل بیت علیهم السلام: 131
- حجیّت سنّت رسول خدا صلی الله علیه و آله: 131
- پاره‌ای از مناقشات نسبت به حجیّت سنّت امامان اهل بیت علیهم السلام: 132
- چگونگی استنباط از فعل معصوم علیه السلام: 136
- چگونگی حجیّت تقریر معصوم علیه السلام: 137
- سنّت صحابه: 137
- *** الف) راه‌های قطعی دست یابی به سنّت 139
- شیوه‌های دست یابی به سنّت: 139
- ب) راه‌های غیر قطعی دستیابی به سنّت: 141
- مباحث مشترک کتاب و سنّت: 144
- 1. تقسیمات ادلّۀ نقلی 145
- اقسام مفهوم: 147
- 2. عدم امکان نسخ قرآن به خبر واحد 148
- 3. امکان تخصیص و تقیید قرآن به حدیث 148
- ج) اجماع 150
- دیدگاه اهل سنّت در اجماع: 150
- دیدگاه امامیّه در اجماع: 152
- د) دلیل عقل 152
- مرحلۀ اوّل: موارد و مصادیق حکم عقل 154
- مرحلۀ دوم: دلیل حجیّت دلیل عقل 156
- ایرادها بر حجیّت دلیل عقل: 157
- ه) قواعد فقهیّه 159
- و) اصول عملیّه 160
- اشاره 161
- منابع مورد اختلاف در استنباط 161
- 1. قیاس 162
- نقد ادلّۀ حجیّت قسم چهارم از قیاس: 164
- 2. استحسان 166
- 3. مصالح مرسله 167
- 4. سدّ و فتح ذرایع 169
- تعارض ادلّه: 170
- *** منابع و مآخذ 172
- 7 عدم خلأ قانونی در اسلام 176
- پیشگفتار: 177
- ج) حکم حکومتی 179
- اشاره 179
- 1. تعریف حکم و اقسام آن 179
- الف) حکم اوّلی 179
- ب) حکم ثانوی 179
- 2. قوانین ثابت و متغیّر و تأثیر زمان و مکان 180
- *** 3. انفتاح باب اجتهاد 181
- اشاره 181
- *** آیا خلأ قانونی وجود دارد؟ 181
- پاسخ به یک پرسش: 185
- آیا «منطقة الفراغ» واقعیت دارد؟ 186
- نقد و بررسی 187
- *** منابع و مآخذ 189
- 8 انفتاح باب اجتهاد 191
- اشاره 192
- فصل اوّل: انسداد و ادلّۀ آن 192
- 1. تاریخچۀ انسداد 193
- الف) علل سیاسی- اجتماعی 194
- 2. انگیزه و علل انسداد 194
- ب) علل شرعی حکم به انسداد 196
- *** نقد و بررسی: 196
- *** 3. محدودۀ انسداد 198
- اشاره 199
- 1. بی‌پاسخ ماندن مسائل مستحدثه 199
- فصل دوم: پی‌آمدهای منفی انسداد باب اجتهاد 199
- *** 2. بی‌پاسخ ماندن مسائل مورد نیاز در زمان ائمّۀ اربعه 200
- اشاره 201
- 3. ناسازگاری با جهانی و جاودانی بودن اسلام 201
- 1. آیات 201
- *** فصل سوم: معتقدان به انفتاح باب اجتهاد و ادلّۀ آنها 201
- 4. تضادّ گفتار و عمل 201
- *** 2. سیرۀ ائمّه علیهم السلام و دانشمندان 202
- ب) لزوم مراجعه به دانشمندان و علمای امّت 202
- *** انفتاح در عصر پیامبر صلی الله علیه و آله و صحابه: 203
- قرن اوّل: 204
- قرن سوم: 205
- قرن دوم: 205
- قرن چهارم: 206
- قرن پنجم: 207
- قرن ششم: 208
- قرن هفتم: 208
- قرن هشتم: 209
- قرن نهم: 210
- قرن دهم: 210
- قرن دوازدهم: 211
- قرن سیزدهم: 211
- قرن یازدهم: 211
- قرن چهاردهم: 212
- قرن پانزدهم: 213
- 3. روایات اهل بیت علیهم السلام دلیل دیگری بر انفتاح باب اجتهاد 214
- *** 5. روایاتی که طریق اجتهاد و استنباط را آموزش می‌دهد 216
- 4. روایاتی که از فتوای بدون علم نهی می‌کند: 216
- *** 6. روایات حلّ تعارض احادیث 219
- الف) اجتهاد فریضه‌ای دینی است 220
- *** 7. ادلّۀ قائلین به انفتاح از اهل سنّت 220
- د) شهادت ائمّۀ مذاهب اربعه بر انفتاح 221
- ج) صیانت و حفاظت از کتاب و سنّت 221
- ب) جاودانگی اسلام و نیاز مستمر به احکام دینی 221
- جمع‌بندی: 222
- فصل چهارم: دیدگاه‌های جدید و انفتاح مطلق باب اجتهاد 223
- اشاره 223
- خلاصۀ بحث: 225
- *** منابع و مآخذ 225
- 9 نقش زمان و مکان در استنباط 228
- پیشگفتار: 229
- گفتار اوّل: تعاریف 230
- *** فصل اوّل: زمان و مکان و تأثیر آن در استنباط 230
- گفتار دوم: تأثیر زمان و مکان از منظر بزرگان فقها 232
- گفتار سوم: قلمرو تأثیر 236
- الف) تغییر مصداق 237
- ب) تبدیل موضوع با تغییر درونی آن 237
- 1. تأثیر زمان و مکان در موضوعات 237
- د) تضییق و تخصیص مصادیق 238
- 2. تأثیر زمان و مکان در احکام 238
- ه) پیدایش مصادیق جدید 238
- ج) توسعه و تعمیم مصداق 238
- الف) تأثیر زمان و مکان در کیفیت و روش اجرای احکام 239
- ب) جانشینی حکم ثانوی به جای حکم اوّلی در موارد اضطرار 240
- ج) ترجیح بعضی از احکام بر بعضی دیگر (قاعدۀ اهمّ و مهم) 240
- 3. تأثیر زمان و مکان در مصالح و مفاسد احکام 241
- 4. تأثیر زمان و مکان در فهم متون (تفسیر عصری) 241
- 1. گونۀ تأثیر در مفاهیم قرآنی 244
- گفتار چهارم: گونه‌شناسی تأثیر زمان و مکان 244
- 2. گونۀ تأثیر زمان و مکان در سیرۀ نظری و عملی معصومان علیهم السلام 245
- الف) تأثیر در سیرۀ نظری و نحوۀ گفتار 245
- ب) تأثیر در سیرۀ عملی معصومان 246
- 3. گونۀ تأثیر زمان و مکان در فتاوای فقها 246
- گفتار پنجم: نتایج تأثیر 248
- الف) حلّ تعارض ظاهری موجود در سیرۀ نظری و عملی معصومان علیهم السلام 248
- ب) تسهیل در احکام حکومتی 250
- د) هماهنگ ساختن اسلام با نیازهای واقعی زمان 251
- ج) تسهیل در معیشت 251
- ه) رفع عسر و حرج 252
- الف) مخدوش شدن جاودانگی احکام اوّلیۀ اسلام 252
- فصل دوم: شبهات و سؤالات 252
- ب) مصلحت محوری و مصالح مرسله 252
- ج) عرف محوری و عرفی شدن دین! 253
- *** منابع و مآخذ 254
- 10 علوم پیش نیاز اجتهاد 256
- پیشگفتار: 257
- 1. اجتهاد از نظر لغت 257
- 2. اجتهاد از نظر اصطلاح 258
- دوم. اجتهاد عام و خاص 259
- 3. اقسام اجتهاد 259
- اوّل. اجتهاد مطلق و متجزّی 259
- اشاره 259
- اشاره 260
- 5. لزوم فراگیری بعضی از علوم پیش نیاز اجتهاد 260
- 4. مقصود از اجتهاد در عنوان بحث 260
- 1. علم به لغت عرب 261
- 2. علم صرف 261
- الف) ادبیات عرب 261
- 3. علم نحو 262
- 4. علم بلاغت (معانی و بیان و بدیع) 262
- ب) علوم عقلی 264
- 1. علم منطق 264
- 2. علم فلسفه 265
- 3. علم کلام 267
- 1. علم تفسیر 269
- ج) علوم نقلی (یا عقلی و نقلی) 269
- 2. علم الحدیث 270
- 4. علم رجال 271
- 3. علم درایه 271
- ادلّۀ توقّف اجتهاد بر علم اصول 274
- 5. علم اصول فقه 274
- مخالفت اخباری‌ها با علم اصول: 275
- نزاع لفظی 276
- 6. علم فقه 279
- 7. علم به قواعد فقهی 280
- خلاصه و نتیجۀ بحث‌های گذشته: 281
- آیا علوم و آگاهی‌های دیگری برای اجتهاد لازم است؟ 281
- اشاره 281
- تأثیر زمان و مکان در اجتهاد: 284
- منابع و مآخذ 285
- 11 سرچشمۀ اختلاف فتاوی 287
- پیشگفتار: 288
- الف) حکم الهی یکی بیش نیست 288
- ب) فراوانی مشترکات فقهی 288
- اشاره 290
- عوامل اختلاف فتوا: 290
- الف) ظواهر آیات قرآن 291
- عامل اوّل: اختلاف در پاره‌ای از منابع استنباط احکام 291
- 1. روایات آنها روایت از رسول اللّٰه است 293
- ب) حجیّت احادیث ائمّۀ اهل بیت علیهم السلام 293
- 2. مقام عصمت 294
- ج) رأی و عمل صحابه 296
- مسألۀ 1) تعیین کمترین مدّت ایّام حیض 297
- نتیجۀ اختلاف در حجیّت رأی صحابی: 297
- د) استحسان 298
- مسألۀ 2) ارث زن مطلقه بائنه 298
- 2. قرار دادن خیار برای غیر طرفین معامله 299
- 1. حق شفعه 299
- ه) مصالح مرسله 300
- نظرات فقیهان: 301
- ثمرۀ فقهی اختلاف نظر در مصالح مرسله: 301
- 1. اعتبار شهادت کودک بر وقوع جنایت ضرب و جرح 301
- 2. شکنجۀ متهم به سرقت برای اخذ اعتراف 302
- و) سدّ ذرایع و فتح آن 302
- اقسام سدّ ذرایع: 302
- دیدگاه‌های مذاهب نسبت به حجیّت سدّ و فتح ذرایع: 303
- *** اختلافات فقهی ناشی از ردّ و قبول سدّ ذرایع: 304
- *** مسألۀ حجیّت قیاس: 306
- 1. آداب و عادات و قوانین و مقرّرات اجتماعی انسان‌ها 307
- ز) عرف 307
- 3. دلالت التزامیۀ کلمات بر ارادۀ متکلّم 308
- 2. مفاهیم الفاظ و کلمات موجود در کتاب و سنّت 308
- ح) آیین پیامبران قبلی 309
- الف) پرداخت نصف دیه در قصاص مرد به جرم قتل زن 311
- عامل دوم: دسترسی یا عدم دسترسی به برخی از احادیث 312
- ب) اجبار شریک به روش مهایاء 312
- اختلاف فتاوای شافعی در قدیم و جدید: 313
- عامل سوم: اختلاف در معیار وثاقت راویان 314
- فراموشی حدیث: 314
- 1. هم مذهب بودن 315
- 3. دیۀ قطع انگشت سبابه 316
- 2. اختلاف در وثاقت راوی 316
- 1. روزۀ «روز عاشورا» 317
- 2. زکات اسب 317
- عامل چهارم: اختلاف در جهت صدور حدیث 317
- الف) تردید در ثبات یا موقّتی بودن حکم 317
- 3. حکم ساختن مجسّمه 318
- استحباب روزۀ عاشورا 319
- ب) اختلاف در واقعی یا تقیّه‌ای بودن حدیث 319
- عامل پنجم: اختلاف در نسخ حکم 320
- عامل ششم: اختلاف قرائت آیات یا نقل متون احادیث 320
- *** ب) اختلاف در نقل متن حدیث 322
- منشأ اختلاف در فهم و دلالت متون: 323
- الف) اشتراک لفظی یک اسم 323
- *** عامل هفتم: اختلاف در دلالت آیات و روایات و فهم و تفسیر آنها 323
- ب) اشتراک لفظی یک حرف 324
- د) اشتراک یک ترکیب کلامی بین مفاهیم متعدّد 325
- ج) اشتراک لفظی یک صیغۀ صرفی 325
- 1. استثنا پس از جمله‌های متعدد 325
- 2. اختلاف در تقیید دو موصوف توسّط یک صفت 326
- *** 2. ابهام لفظ و قابلیّت تطبیق بر چند مصداق 327
- *** 3. تردید در بین معنای لغوی و شرعی 328
- 1. تردید در کلمۀ «نکاح» بین ازدواج شرعی و اعمّ از شرعی 328
- 4. مردّد بودن لفظ بین معنای حقیقی و کنایی یا مجازی 329
- طهارت و نجاست منی: 330
- عامل هشتم: اختلاف در ترجیح ادلّۀ متعارض 330
- عامل نهم: اختلاف در موارد حجیّت اصول عملیّه 331
- 1. قاعدۀ طهارت 331
- عامل دهم: اختلاف نظر در مورد محدودۀ قواعد فقهیّه 331
- 3. قاعدۀ ضمان ید 332
- 2. قاعدۀ ید 332
- عامل یازدهم: اختلاف در دایرۀ حجیّت عقل 333
- عامل دوازدهم: اختلاف در اقسام اجماع 335
- عامل سیزدهم: تأثیر شرایط اجتماعی در فتوای مجتهد 337
- 1. ابطال طلاق ثلاث در یک مجلس 337
- *** منابع و مآخذ 339
- نتیجۀ بحث 339
- 12 جایگاه فلسفۀ احکام در فقه اسلامی 344
- پیشگفتار: 345
- اوّل: تعریف فلسفۀ احکام 346
- [مقدمه] 346
- دوم: ارتباط فلسفۀ احکام با حسن و قبح ذاتی اشیاء 347
- سوم: جایگاه بحث از فلسفۀ احکام 350
- پنجم: مقصود از شناخت فلسفۀ احکام 351
- چهارم: طرق کشف فلسفۀ احکام 351
- *** فصل اوّل: اقوال در مسأله 352
- ششم: فایدۀ بحث از فلسفۀ احکام 352
- الف) فلسفۀ احکام در نگاه فقهای اهل بیت علیهم السلام 352
- ب) فلسفه و تعلیل احکام از نظر دانشمندان اهل سنّت 355
- بخشی از سخنان منکران تعلیل: 355
- ادلّۀ منکران تعلیل: 356
- *** ب) دلیلی عقلی 357
- سخنان معتقدان به تعلیل: 358
- فصل دوم: آیات و روایات مربوط به فلسفۀ احکام و افعال خدا 363
- الف) آیات 363
- 1. آیات و روایات مربوط به جهان تکوین 363
- اشاره 363
- *** ب) روایات 364
- 2. آیات و روایات مربوط به هدفمند بودن احکام شرعی 366
- ب) فلسفۀ احکام از منظر روایات 367
- فصل سوم: اقسام فلسفه‌های احکام 371
- *** منابع و مآخذ 376
- 13 بخشی از اصطلاحات مهمّ فقهی 379
- پیشگفتار: 380
- 2. حکم وضعی: 382
- حکم تکلیفی و وضعی 382
- اشاره 382
- اصطلاحات مربوط به مرحلۀ تشریع احکام: 382
- مراحل تشریع حکم: اقتضا، انشا، فعلیّت و تنجّز 382
- اقسام حکم تکلیفی: 383
- تقسیمات وجوب: 383
- تقسیم تفصیلی: 383
- اقسام وجوب: 384
- الف) اقسام وجوب بر حسب ذات 384
- ب) اقسام وجوب باعتبار شرایط و قیود 385
- ج) اقسام وجوب به اعتبار وقت 386
- د) اقسام وجوب به اعتبار دلیل 386
- اقسام حرمت: 387
- *** اصطلاحات و اقسام حرمت: 387
- اصطلاحات و اقسام استحباب: 388
- اصطلاحات و اقسام کراهت: 389
- اقسام مستحب: 389
- اقسام و اصطلاحات مربوط به حکم وضعی: 390
- اصطلاحات و اقسام اباحه: 390
- امّا اصطلاحاتی که در این بخش قابل ذکر است: 391
- 2. سبب، علّت، مقتضی 392
- *** حکم واقعی و ظاهری: 392
- اقسام حکم واقعی: 392
- 2. تقسیم حکم ظاهری به اعتبار ترخیص و الزام 393
- حکم ظاهری و اقسام آن: 393
- اصطلاحات مربوط به مناصب فقها: 393
- 3. تقسیم حکم ظاهری به اعتبار دلیل شرعی و عقلی 393
- الف) فتوا، حکم و قضا 393
- تفاوت حکم با فتوا: 394
- ب) استفتا و افتا 394
- شورای فتوا: 395
- ج) ولایت، حکومت، حسبه 395
- الف) اصطلاحات فقها در بیان فتوا 396
- اشاره 396
- اصطلاحات فقها در بیان فتوا و احتیاط: 396
- ب) اصطلاحات فقها در موارد احتیاط 397
- ب) امتثال و اجزا 398
- الف) اطاعت و عصیان، انقیاد و تجرّی 398
- اصطلاحات فقها در ارتباط با انجام تکالیف: 398
- ج) صحّت، فساد و بطلان 399
- د) ادا، قضا و اعاده 400
- *** منابع و مآخذ 401
- 14 ساختار و طبقه‌بندی فقه اسلامی 403
- اشاره 404
- ساختار فقهی امامیّه: 404
- پیشگفتار: 404
- *** تقسیم دیگر 407
- ساختار فقهی اهل سنّت: 408
- نتیجه: 410
- *** منابع و مآخذ 411
- 15 مسائل مستحدثه و اصول کلّی حاکم بر آن 412
- اشاره 413
- 2. ضرورت بحث از مسائل مستحدثه 413
- پیشگفتار: 413
- 1. تعریف مسائل مستحدثه 413
- 3. تلقیح مصنوعی: 416
- 3. نمونه‌هایی از مسائل مستحدثه 416
- 2. پیوند اعضا: 416
- الف) مسائل مستحدثۀ پزشکی 416
- 5. کنترل جمعیّت: 417
- 4. تزریق خون: 417
- *** ب) بخش عبادات 418
- *** ج) بخش معاملات و مسائل اقتصادی 419
- *** د) مسائل گوناگون 420
- اشاره 421
- تبیین قواعد و اصول عامۀ مسائل مستحدثه 421
- مطلب اوّل: تفاوت روش‌ها 421
- مطلب دوم: تأثیر زمان و مکان در اجتهاد 423
- *** اقسام تغییر موضوعات 425
- *** مطلب سوم: ضوابط کلّی استنباط مسائل مستحدثه 429
- *** مطلب چهارم: اطلاقات ادلّۀ لفظیّه 432
- 1. تعریف عناوین ثانویّه 434
- 2. اقسام عناوین ثانویّه 434
- مطلب پنجم: بحثی پیرامون عناوین ثانویّه 434
- 3. آثار عناوین ثانویّه 435
- چند نمونه از مسائل مستحدثه: 437
- جمع‌بندی 441
- *** منابع و مآخذ 442
- 16 ادلّۀ تقلید در مکتب اهل بیت علیهم السلام و اهل سنّت 443
- الف) تقلید در لغت 444
- *** اوّل: تقلید در لغت و اصطلاح 444
- اشاره 444
- پیشگفتار: 444
- ب) تقلید در اصطلاح 445
- *** دوم: تقلید در لسان روایات 446
- اشاره 447
- *** سوم: ضرورت تقلید در فروع دین 447
- ادلّۀ تقلید در فروع دین 448
- 1. دلیل عقل 448
- 2. سیرۀ عقلا 449
- 3. آیات قرآن کریم 450
- 4. روایات 451
- 5. اجماع 452
- 6. سیرۀ مسلمین 453
- مخالفان تقلید: 454
- ادلّۀ مخالفان تقلید 456
- 3. ادلّۀ دیگر 457
- 2. روایات 457
- *** آیا احتیاط امکان‌پذیر است؟ 458
- 4. شبهه عقلی در نقد تقلید 458
- *** چهارم: تاریخچۀ تقلید 459
- یادآوری: 459
- تقلید در صدر اسلام 459
- تقلید از فقهای مذاهب اهل سنّت 460
- تقلید از صحابه و تابعین 460
- تدوین رساله‌های عملیّه 461
- اشاره 461
- *** پنجم: تقلید در اصول دین 461
- ادلّۀ عدم جواز تقلید در اصول دین: 461
- قائلین به جواز تقلید در اصول دین و ادلّۀ آنان: 465
- *** ششم: تقلیدی نبودن مسألۀ تقلید 466
- *** هفتم: تقلید در موضوعات 467
- *** هشتم: تقلید اعلم 467
- *** نهم: تقلید میّت 468
- *** منابع و مآخذ 470
- 17 رابطۀ فقه و حکومت 472
- پیشگفتار: 473
- ب) حکومت 473
- 2. ضرورت حکومت و دلیل نیاز به آن 473
- فصل اوّل: حکومت در ادیان الهی 475
- اشاره 475
- جمع‌بندی: 476
- فصل دوم: ادلّه ضرورت تشکیل حکومت اسلامی 477
- 2. جامعیّت تعالیم اسلامی 478
- جمع‌بندی: 479
- الف) تنظیم دیوانها و امور اداری و تشکیل بیت المال 480
- 3. اهتمام پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله به تشکیل حکومت اسلامی 480
- ه) نصب کارگزاران 481
- ج) امضای معاهدات 481
- د) تشکیل و تنظیم لشکر 481
- ب) مراسلات و ارتباطات برون مرزی 481
- 4. حکومت اسلامی بعد از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله 482
- 5. سیرۀ خلفای نخستین 483
- 6. سیرۀ اهل بیت علیهم السلام 483
- انتظار حکومت جهانی مهدی علیه السلام: 484
- اشاره 486
- 1. طرح آیة اللّٰه شهید سیّد محمّد باقر صدر 486
- فصل سوم: آمیختگی کامل فقه اسلامی با حکومت 486
- 4. طرح مصطفی زرقا 487
- 2. طرح دکتر محمصانی 487
- 3. طرح دکتر وهبه زحیلی 487
- وظایف سلطان از منظر فقها: 497
- جمع‌بندی و نتیجه‌گیری: 497
- اشاره 498
- فصل چهارم: امتیازات حکومت دینی 498
- تعبیرات فقها: 500
- فصل پنجم: پاسخ به شبهات 501
- ارکان سکولاریزم: 501
- مکتب سکولاریزم: 501
- اشاره 501
- 2. عقل‌گرایی 502
- 5- نوگرایی 502
- 1. اومانیسم 502
- 4. تساهل و تسامح 502
- 3. علم‌زدگی 502
- تفکّر انفعالی روشنفکران مذهبی: 502
- نقد و بررسی: 503
- خلاصه و جمع‌بندی: 505
- دیدگاه ماکسیم رودنسون «1»: 506
- *** منابع و مآخذ 507
- 18 احکام امضایی و تأسیسی و عرفی شدن احکام 510
- پیشگفتار: 511
- نحوۀ امضای شارع: 512
- احکام امضایی و عرفی شدن احکام 513
- نقد و بررسی: 514
- ادّعای بی‌نیازی از احکام شرعی: 516
- نکته: 517
- نتیجه: 518
- *** منابع و مآخذ 519
- 1/ 19 منابع تشریع در ادیان دیگر 520
- الف) منابع شریعت مسیحی 521
- اشاره 521
- رسالت حضرت عیسی مسیح علیه السلام: 521
- نسخ شریعت تورات در مسیحیّت: 522
- تقابل شریعت و طریقت! 522
- شریعت مسیحی: 523
- منابع تشریع در مسیحیّت کاتولیک: 524
- 1. اربابان کلیسا 525
- *** 2. فرمانروایان 527
- پاپ: 528
- واژه‌نامه 528
- امیران تُیُولدار: 528
- بِنِدیکت: 528
- پِطْرُس: 529
- سوفرگان: 529
- سیکستوس: 529
- پاتْریارْک: 529
- ترِنت: 529
- پُولس: 529
- فریسیان: 530
- متّیٰ: 530
- سینود شبانی: 530
- کانُن لا 530
- قبالا: 530
- کاتبان: 530
- مطران‌ها: 531
- *** منابع و مآخذ 531
- 2/ 19 منابع تشریع در ادیان دیگر 532
- الف) دورۀ کتاب مقدّس 533
- ب) منابع شریعت یهود 533
- اشاره 533
- گفتار اوّل: ادوار شریعت یهود 533
- د) دورۀ تنّائیم (معلّمان) 534
- ج) دورۀ زوگوت (جفت‌ها) 534
- ب) دورۀ سوفریم (کاتبان) 534
- ه) دورۀ آمورائیم (شارحان) 535
- و) دورۀ ساوورائیم (حکما) 535
- ح) دورۀ ریشونیم (مراجع نخستین یا متقدّمان) 536
- ز) دورۀ گائونیم (نوابغ) 536
- ی) دورۀ لغو استقلال قضایی یهود تا عصر حاضر 537
- ط) دورۀ احَرونیم (متأخّران) 537
- گفتار دوم: منابع شریعت یهود 538
- 1. منابع مکتوب 538
- الف) تورات 539
- اوّل. اسفار تورات 539
- دوم. تورات و قانون نامه‌های معاصر آن 541
- ب) میشنا و تلمود «1» 546
- ج) بارَیتا «3» 550
- اوّل. میدراش‌های هلاخایی 550
- دوم. توسفتا 551
- د) منابع مکتوب شریعت در دوران پس از تلمود 551
- اوّل. آثار دورۀ گائونی 552
- سوم. راشی و توسافوت 553
- دوم. الفاسی 553
- پنجم. قانون‌نامه آشری 554
- چهارم. میشنه تورا 554
- هفتم. شولحان عاروخ «6» 555
- ششم. ارباعا طوریم 555
- هشتم. آثار پس از شولحان عاروخ 556
- *** 2- منابع قانونی شریعت یهود 556
- الف) سنّت 557
- ب) میدراش «4» (تفسیر) 557
- ج) تَقانا «2» و گِزِرا «3» 559
- د) مینهاگ (عرف) «8» 559
- ه) مَعَسه (عمل و رویّه) «4» 560
- و) سِوارا (عقل) «2» 561
- ز) نمونه‌ای از کاربرد منابع قانونی 562
- آمورائیم: 563
- «اگادا»: 563
- آلبرشت آلت: 563
- واژه‌نامه: 563
- اسفار پنج‌گانۀ تورات: 564
- پروشیم: 564
- بَمیدبار: 564
- اسباط: 564
- اسرائیل: 564
- باریتا: 564
- تابوت عهد: 564
- الفاسی: 564
- احَرونیم: 564
- بیت یوسف: 564
- ارباعاطوریم: 564
- تورا: 566
- تلمود: 566
- تنّائیم: 566
- تقانا: 566
- تَنَخ: 566
- تورات: 566
- تبعید بابلی: 566
- توسفتا: 567
- توسافوت: 567
- حشمونائیم: 567
- حاخام: 567
- ربّی: 568
- ریشونیم: 568
- سِدِر: 568
- دِاوَریتا: 568
- دین: 568
- راو: 568
- زوگوت: 568
- سرزمین موعود: 568
- سرزمین یهودا: 568
- حکومت کاهنی: 568
- دِرَبانان: 568
- راشی: 568
- داوران: 568
- دِواریم: 568
- رُش: 568
- ساوورائیم: 568
- سفر تثنیه: 569
- سِفر لاویان: 569
- سِوارا: 569
- سِفر اعداد: 569
- سَنْهِدْرین: 569
- سوفریم: 569
- سِفر خروج: 569
- سموئیل: 569
- شِئِلوت او- تشووت: 570
- شریعت شفاهی: 570
- شالحان عاروخ: 570
- شریعت مکتوب: 570
- عزرا: 571
- شمّای: 571
- عقیوا: 571
- غریب مهمان: 571
- شِموت: 571
- عهد: 571
- طور: 571
- عبرانیان: 571
- صِدوشیم: 571
- قوانین موردی: 572
- کِنِست هگدولا: 572
- قوانین امری: 572
- قانون نامۀ حمورابی: 572
- قانون نامۀ اورنَمو: 572
- گمارا: 572
- مئیر: 572
- مَسِخِت: 572
- قوانین هفتگانۀ نوح: 572
- گِزِرا: 572
- کِتوویم: 572
- قبالا: 572
- مَعَسه: 572
- گائونیم: 572
- مپّا: 572
- میشپاط: 573
- نحمیا: 573
- میصوا: 573
- میشنه تورا: 573
- میدراش: 573
- میدرشه هلاخا: 573
- مینهاگ: 573
- میشنا: 573
- هیلل: 574
- هلاخا: 574
- هلینیسم: 574
- نِویئیم: 574
- هیکل سلیمان: 574
- *** منابع و مآخذ 574
- یوسف قارو: 574
- نووِلّی: 574
- یوشیا: 574
- وَییقرا: 574
- 20 مصادر تشریع و مبانی حقوق در مکاتب حقوقی معاصر 577
- پیشگفتار: 578
- تحوّل حقوق فطری: 581
- اشاره 581
- 1. مکتب حقوق فطری 581
- اصول و ویژگی‌های حقوق فطری: 583
- نقد و بررسی مکتب حقوق فطری: 584
- اوّل: مکتب تاریخی 585
- ویژگی مشترک این مکاتب 585
- 2. مکتب‌های تاریخی و تحقّقی 585
- نقد و بررسی مکتب تاریخی: 586
- دوم: مکتب‌های تجربی 587
- 2- مکتب مصلحت‌گرایی یا پراگماتیسم 591
- سوم: نظریۀ اتّحاد حقوق و دولت 595
- چهارم: مکتب‌های تحققی 603
- 1. مکتب تحقّقی اجتماعی 603
- 2. مکتب تحقّقی حقوقی یا حقوق وضعی 607
- پیروان مکتب تحقّقی حقوقی: 608
- *** منابع و مآخذ 613
- بقره 614
- [فهرست‌ها] 614
- مائده 615
- نساء 615
- آل عمران 615
- توبه 616
- انفال 616
- اعراف 616
- یونس 616
- انعام 616
- انبیاء 617
- هود 617
- حج 617
- ابراهیم 617
- مریم 617
- طه 617
- اسراء 617
- نحل 617
- حجر 617
- رعد 617
- کهف 617
- قصص 618
- فرقان 618
- شعراء 618
- یس 618
- مؤمنون 618
- سبأ 618
- عنکبوت 618
- روم 618
- فاطر 618
- احزاب 618
- زمر 618
- نور 618
- قمر 619
- محمّد 619
- احقاف 619
- غافر 619
- فصلت 619
- زخرف 619
- حشر 619
- فتح 619
- ذاریات 619
- جاثیه 619
- نجم 619
- شوری 619
- حجرات 619
- حدید 619
- نصر 620
- جمعه 620
- مرسلات 620
- بیّنه 620
- ممتحنه 620
- جن 620
- ملک 620
- علق 620
- طلاق 620
- مدّثر 620
- شمس 620
- اخلاص 620
- نوح 620
- رسول خدا صلی الله علیه و آله 621
- فهرست روایات 621
- امیر مؤمنان امام علی بن ابی طالب علیه السلام 622
- حضرت فاطمۀ زهرا علیها السلام 623
- امام حسن مجتبی علیه السلام 623
- امام محمّد باقر علیه السلام 623
- امام جعفر صادق علیه السلام 624
- امام موسی کاظم علیه السلام 625
- امام حسن عسکری علیه السلام 625
- امام علی بن موسی الرّضا علیه السلام 625
- امام علی الهادی علیه السلام 625
- فهرست اشخاص و لقب‌ها 626
- فهرست اماکن 640
- فهرست قبایل و گروهها 642
- فهرست منابع «1» 643