دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 112

این مذاهب بود. بدین ترتیب، سه قرن پس از ظهور اسلام و گرمی بازار اجتهاد، درهای آن بسته شد.

قرنها ادامه یافت و همه فقها به صورت مقلّدانی برای این چهار فقیه معروف درآمدند. (برای اطلاع بیشتر در زمینۀ علل انسداد باب اجتهاد، به بحث «انفتاح باب اجتهاد» در این کتاب مراجعه شود).

فقهای برجستۀ دورۀ سوم:

اشاره

هر چند عالمان و اندیشمندان این دوره، در محدودۀ مذاهب اربعه حرکت می‌کردند، اما به هر حال، این دوره نیز شاهد فقهای برجسته‌ای در این مذاهب بود، که نام برخی از آنان ذکر می‌شود.

فقهای حنفی:

1. أبو جعفر طحاوی (م 321)، که ریاست یاران ابو حنیفه را در مصر به عهده داشت.

2. أبو بکر احمد بن علی جصّاص (م 370)، نویسندۀ کتاب احکام القرآن و شرح مختصر الطحاوی فی فروع الفقه الحنفی.

3. شمس الائمّه محمّد بن احمد سرخسی (م 430)، که اصولی و فقیهی زبردست بود و کتاب مبسوط او در پانزده جلد منتشر شده است.

فقهای مالکی:

1. بکر بن علاء قشیری (م 314)، نویسندۀ کتابهای الأحکام و الرد علی المزنی و اصول الفقه.

2. محمّد بن احمد بن محمّد بن رشد قرطبی، (م 320) که زعیم فقهای عصر خویش در اندلس به شمار می‌آمد. وی نویسندۀ کتاب البیان و التحصیل لما فی المستخرجة من التوجیه و التعلیل و دیگر کتب است.

3. أبو بکر محمّد بن عبد اللّٰه، معروف به «ابن عربی معافری» (م 534)، صاحب آثاری چون احکام القرآن و المسالک فی شرح «موطّأ مالک».

فقهای شافعی:

1. قاضی ابو حامد احمد بن بشر مروزی (م 362)، نویسندۀ کتاب الجامع و شرح مختصر المزنی.

2. أبو المعالی عبد الملک بن عبد اللّٰه جوینی، معروف به «امام الحرمین» (م 478)، او کسی بود که «نظام الملک» برای وی در نیشابور «مدرسۀ نظامیه» را تأسیس کرد. از تألیفات اوست: «النهایه» در فقه و «البرهان» در اصول فقه.

3. حجة الاسلام، ابو حامد محمّد بن محمّد بن محمّد غزالی (م 505)، نویسندۀ کتابهای البسیط، الوسیط، الوجیز، الخلاصه و المستصفی.

فقهای حنبلی:

1. أبو الوفاء، علی بن عقیل بن محمّد بن عقیل بن احمد بغدادی (م 513)؛ وی نویسندۀ کتاب‌های فراوانی است، از جمله: التذکره، الفنون و الفصول.

2. احمد بن حسن بن احمد کوذانی (م 516)، نویسندۀ کتابهای: الهدایه، الخلاف الکبیر و رءوس المسائل.

3. مجد الدّین أبو البرکات عبد السّلام بن ابی