دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 126

رفته‌اند. از جمله صاحب کنز العرفان مکرراً از کتابی به نام «النهایه فی تفسیر خمس مائة آیه» نام می‌برد و در تفسیر آیات الاحکام از آن، مطلب نقل می‌کند، با آن که این کتاب امروز در میان ما نیست. «1»

در هر حال در ارتباط با قرآن سه مسأله مورد توجّه است: یکی در ناحیه صدور یعنی انتساب آن به خداوند و دیگر تحریف‌ناپذیری قرآن و سوم در ناحیه دلالت و برداشت احکام از قرآن.

قرآن کلام خداست:

این بحث بحثی کلامی است که در آن بر اساس ادلّه و شواهد گوناگون اثبات می‌شود که قرآن کلام خداوند است و این اعتقاد تمامی مسلمانان است.

آنان قرآن را وحی الهی می‌دانند که از سوی خدا در اختیار پیامبر صلی الله علیه و آله قرار گرفته و خود پیامبر نیز در هنگام دریافت وحی، یقین داشت که این کلام از سوی خداست. سپس پیامبر نیز بدون کم و زیاد، آن را بر مردم تلاوت کرده و به آنان رسانده است و پس از آن هم تا به امروز تغییر و تحریفی در آن به وجود نیامده و آن چه هم اکنون در دست ماست همان قرآن واقعی و کلام اللّٰه حقیقی است. حتی به عقیدۀ بعضی ترتیب آیات و سوره‌ها، آغاز و پایان سور به صورت کنونی که دست ماست، همان چیزی است که از طرف خداوند توسط جبرئیل امین بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرستاده شده است. «2» (به زودی بحث تحریف‌ناپذیری قرآن خواهد آمد).

مقصود از این که قرآن وحی الهی است فقط در معنا و مفهوم نیست، بلکه مراد آن است که عین الفاظ آن، کلام خداست و از اینجا تفاوت عمده، میان روایات و قرآن مشخص می‌شود زیرا بسیاری از احادیث، عین الفاظ پیامبر و ائمّه علیهم السلام نیستند بلکه از قبیل نقل به معنا هستند و اجازه تغییر عبارات و الفاظ در احادیث با حفظ معنا، از سوی ائمّه علیهم السلام به راویان داده شده است. «3» محدّثان و فقهای امامیّه بالاتفاق و اکثر اهل سنّت نقل به معنا را در احادیث جایز می‌دانند، فقط تعداد کمی از اهل سنّت آن را مجاز نمی‌شمرند. «4»

ولی در نقل متن قرآن نقل به معنا جایز نیست، لذا وقتی خداوند مثلًا آیه «قُلْ هُوَ اللّٰهُ أَحَدٌ» را بر پیامبر نازل می‌کند با آن که کلمۀ «قل» خطاب خاصّ به پیامبر است، ولی ایشان هنگام تلاوت بر مردم آن را حذف نکرد، بلکه همانگونه که دریافت کرده بود بر مردم می‌خواند و یا اگر یک جا «لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُریٰ وَ مَنْ حَوْلَهٰا» «5» بدون «واو» آمده و جای دیگر «وَ لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُریٰ وَ مَنْ حَوْلَهٰا» «6» با «واو» آمده، پیامبر این دو گونه وحی را با حفظ امانت و بدون تغییر به مردم رسانده است.

دلایل و شواهد فراوانی در علم کلام و علوم قرآنی دربارۀ حقانیّت قرآن مجید اقامه شده است.

______________________________
(1). مقدّمۀ کنز العرفان به قلم آقای واعظزاده خراسانی، ص 11.
(2). اصول الفقه، ج 2، ص 51.
(3). الفوائد الحائریه (وحید بهبهانی)، ص 284.
(4). معالم الدین، ص 203.
(5). شوری، آیۀ 7.
(6). انعام، آیۀ 92.