دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 129

اعتماد می‌کنند و در مکاتبات، اقرارها، استدلال‌ها، منازعات و اسناد معاملات و … ظواهر سخن هر گوینده‌ای را به نفع یا ضرر او حجّت قرار می‌دهند و شارع مقدّس اسلام نیز در گفتگوی خود با مردم، از طریقۀ اهل سخن خارج نشده و روش جدیدی ابداع نکرده بلکه طریقۀ آنان را امضا کرده است.

2. لزوم نقض غرض

زیرا غرض از وضع الفاظ و قوانین مربوط به حقیقت و مجاز، استعاره، کنایه و …، تفهیم و تفهّم است و با عدم حجیّت ظواهر، این غرض تأمین نخواهد شد. «1»

حجیّت ظواهر قرآن و بررسی سخن اخباری‌ها:

اهل سنّت بحث حجیّت ظواهر قرآن را مسلّم گرفته و گفته‌اند: ظاهر قرآن حجّت است مگر آن که دلیلی بر تأویل، تخصیص یا نسخ آن داشته باشیم. «2»

این بحث در کتب علم اصول شیعه به طور مبسوطتر مطرح شده، و علّت آن پیدایش تفکّر اخباری‌ها مبنی بر عدم امکان استنباط احکام از ظواهر قرآن است.

اخباری‌ها می‌گویند: «روایات متعددی در منع تفسیر قرآن و استنباط احکام از آن وارد شده و ما در غیر ضروریات دین، راهی جز «سماع عن الصادقین علیهم السلام» نداریم. «3» گاه می‌گویند: دانش قرآن مخصوص پیامبر صلی الله علیه و آله و امامان معصوم علیهم السلام است، زیرا ایشان مخاطب قرآن هستند نه دیگران و مردم باید در فهم قرآن به ایشان مراجعه کنند». «4»

با آن که عقیدۀ اخباری‌ها توسّط محقّقان معروف از علمای امامیّه مورد نقد قرار گرفته و جواب داده شده، ولی متأسّفانه عده‌ای نتوانسته یا نخواسته‌اند میان نظر اخباری‌ها و سایرین فرق بگذارند. آنان افکار خاصّ اخباری‌ها در این زمینه را به تمام علمای مکتب اهل بیت علیهم السلام نسبت داده‌اند و به جای بررسی مجموع احادیث در این موضوع و یا مراجعه به آرای دانشمندان شیعه، روایات خاصّی را به صورت گزینشی پیدا کرده و حتّی گاهی حدیث‌ها را تقطیع نموده و بدون بررسی فقه الحدیث و بدون جستجو از سایر روایات و پیگیری از مخصِّص و مقیِّد و ناسخ و معارض، برداشت ابتدایی خود را از روایات و عقیدۀ اخباری‌ها را درباره قرآن، موضع همه علمای شیعه جلوه داده بلکه موضع رسمی مذهب اهل بیت علیهم السلام به حساب آورده‌اند. «5»

عجب آن که در یکی از این کتاب‌ها مطلبی را دربارۀ قرآن به شیعه نسبت داده و آدرس مطلب را به کتاب یکی از اخباری‌ها به نام «مشارق الشموس الدرّیة» داده است. «6»

به هر حال اخباری‌ها به ظواهر روایاتی استدلال کرده‌اند که هیچ کدام دلالت بر مقصود آنها

______________________________
(1). أنوار الأصول، ج 2، ص 324- 323.
(2). المهذّب فی اصول الفقه المقارن، ج 3، ص 1202.
(3). الفوائد المدنیّه، ص 47.
(4). هدایة الابرار، ص 155.
(5). اصول مذهب الشیعة الاثنی‌عشریه، ج 1، ص 155 به بعد.
(6). موقف الرافضه فی القرآن، ص 362.
________________________________________

شیرازی، ناصر مکارم، در یک جلد، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب علیه السلام، قم - ایران، اول، 1427 ه ق دائرة المعارف فقه مقارن؛ ص: 164