دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 139

می‌توان عادل شمرد؟!

آیا نام مجتهد بر آنها نهادن و این گناهان عظیم را توجیه کردن با عقل و منطق سازگار است؟! اگر چنین باشد هر گناهی را در هر عصر و زمانی با این عنوان می‌توان توجیه کرد! کدام دانشمند حاضر می‌شود چنین مطالبی را بپذیرد؟!

به هر حال ما به صحابۀ پیامبر به جهت مصاحبت آنها با پیامبر احترام می‌گذاریم ولی آنها را مانند سایر مسلمین به دو گروه بلکه به چند گروه تقسیم می‌کنیم. آنها که عادل بوده‌اند روایتشان از پیامبر صلی الله علیه و آله پذیرفته است.

شیوه‌های دست یابی به سنّت:

اشاره

همانگونه که گذشت، سنّت قول، فعل یا تقریر معصوم است. بنابراین اخبار و احادیث سنّت نیستند، بلکه حاکی از سنّت‌اند و در حقیقت راهی برای دست یابی به سنّت می‌باشند.

اینک شیوه‌های دست یابی و راه یابی به سنّت که برخی قطعی و برخی غیر قطعی هستند، ارائه می‌گردد. «1»

*** الف) راه‌های قطعی دست یابی به سنّت

1. خبر متواتر: بر اثر فاصله زمانی میان اکثر امّت اسلامی با حضرات معصومین علیهم السلام، روایات، توسّط واسطه‌های متعدّدی به آنان می‌رسد و هرچه فاصله میان مردم و معصوم بیشتر شود، واسطه‌ها بیشتر خواهند بود. اصطلاحاً به هر واسطه‌ای طبقه می‌گویند. خبر متواتر آن است که در هر یک از طبقات، گروهی وجود داشته باشند که تبانی آنان بر کذب و جعل خبر عادتاً امکان‌پذیر نباشد و لذا تواتر یقین‌آور است.

تواتر بر سه قسم است: اوّل: تواتر لفظی و آن عبارت است از خبری که تمام راویان آن با الفاظ یکسان، از آن خبر دهند. دوم: تواتر معنوی، که همه از مدلول تضمّنی یا التزامی واحدی خبر می‌دهند. سوم:

تواتر اجمالی که عبارت است از اطمینان به صدور یکی از خبرها به نحو اجمال، بدون این که آن خبر مشخص باشد هر چند آن اخبار اشتراکی در محتوا

آنان گفته‌اند خبری که تصدیق آن واجب است بر هفت نوع تقسیم می‌گردد: 1. متواتر 2. خبر خداوند 3. خبر رسول اللّٰه 4. خبر امت پیامبر صلی الله علیه و آله زیرا عصمت امّت از سوی پیامبر اعلام شده و مشخص گردیده است، ضمناً خبر هر کسی که امّت او را صادق و راستگو بداند نیز داخل در همین قسم چهارم است. 5. خبر هرکس که موافق با خبر خدا و رسول و امّت باشد. 6. هر خبری که مخبر، آن را در نزد رسول اللّٰه بازگو کند و پیامبر او را تکذیب نکند. 7. هر خبری که مخبر آن را در نزد جماعتی کثیر بازگو کند ولی آنان تکذیبش نکنند، البتّه مشروط به آن که تبانی آنان عادتاً محال باشد و امّا خبری که تکذیب آن واجب است چهارگونه است: 1. خبری که با حکم عقل ضروری یا نظری یا حسّ و مشاهده و اخبار متواتر مخالف است 2. خبر مخالف کتاب و سنّت و اجماع 3. خبری که جمع کثیری که عادتاً تبانی آنان غیر ممکن است، آن را تکذیب نموده‌اند. 4. خبری که جمع کثیری از نقل آن ابا کنند با آن که انگیزۀ نقل آن وجود دارد.

و امّا قسم سوم خبری که صدق و کذب آن مشخص نیست که بسیاری از اخبار وارد شده در کتب حدیث از این قبیل است. (المستصفی، ج 1، ص 144- 142).