دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 177

عدم خلأ قانونی در اسلام

پیشگفتار:

الف) جهانی که در آن زندگی می‌کنیم دارای نظم خاصّی بوده و تمامی ذرات آن هدفمند و تحت هدایت عمومی می‌باشد. از کوچک‌ترین ذرّات اتم گرفته تا بزرگترین کهکشان‌ها و اجرام آسمانی که تاکنون شناخته شده‌اند، همگی گواه بر این حقیقت هستند. قرآن کریم نیز به این موضوع اشاره کرده، می‌فرماید: «رَبُّنَا الَّذِی أَعْطیٰ کُلَّ شَیْ‌ءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدیٰ». «1»

ب) انسان نیز از این قانون الهی تکوینی مستثنا نیست ولی از آنجا که موجودی دارای عقل و شعور است، خداوند هدایت تکوینی‌اش را با هدایت تشریعی او به وسیلۀ پیامبران، همراه کرده است. «2»

ج) از سوی دیگر، انسان موجودی اجتماعی است زیرا نیازهایی دارد که جز در قالب اجتماع برآورده نمی‌شود همچون نیازهای مادّی و عاطفی انسان‌ها به یکدیگر.

د) زندگی در اجتماع باعث پیدایش تزاحم منافع بین افراد می‌گردد و علاوه بر این استمرار زندگی اجتماعی نیازمند تقسیم وظایف بین اشخاص و مدیریت کلان اجتماعی است. بدین ترتیب عقل انسان حکم می‌کند که برای بقای زندگی اجتماعی هم به وجود قانونی نیازمند است که تزاحمات موجود میان افراد را حل کرده و یا مانع ایجاد تزاحم بین آنان شود و نیز وظایف اجتماعی را بین اشخاص تقسیم نماید و هم نیازمند وجود مجری قانون است که آن را عادلانه به اجرا بگذارد.

ه) تاریخ زندگی انسان، نشانگر تلاش‌های بی‌شماری است که انسان‌ها برای رسیدن به قانون مطلوب و دسترسی به مجریان عادل به کار بسته‌اند ولی از آنجا که شناخت انسان از خود و محیط پیرامونش ناقص بوده و همواره در حال تکامل است، هیچ‌کدام از این تلاش‌ها نتوانسته است به نتیجۀ قطعی برسد و لذا همیشه شاهد اصلاحات و تغییرات فراوانی بوده و هستیم که انسان‌ها در قوانین

______________________________
(1). طه، آیۀ 50.
(2). ر. ک: تفسیر نمونه، ج 13، ص 219.