دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 181

و در زمان‌های آینده از طریق اصول کلیه‌ای که در کتاب و سنّت وارد شده با در نظر گرفتن دگرگونی موضوعات حلّ می‌شود.

مسائل مربوط به تشریح بدن انسان‌ها برای تکمیل علم طب و همچنین پیوند اعضا و مسائل بانکداری و انواع شرکت‌ها و انواع بیمه‌ها و تجارت‌های الکترونیکی و سفرهای فضایی و امثال آن همگی در پرتو اصول کلیّه با در نظر گرفتن تغییر موضوعات بر حسب زمان و مکان قابل حلّ است و از این نظر خلأ قانونی وجود ندارد.

بار دیگر تأکید می‌کنیم که احکام هرگز دگرگون نمی‌شوند، در واقع دگرگونی در موضوعات است که با تغییر زمان یا مکان حاصل می‌شود.

*** 3. انفتاح باب اجتهاد

اشاره

دربارۀ مفتوح بودن باب اجتهاد و عدم آن بحث‌های مفصّلی در میان دانشمندان از قدیم الایّام تاکنون بوده است. فقهای امامیّه همگی اعتقاد داشتند که باب اجتهاد در تمام مسائل فقه مفتوح است. به عبارت دیگر: اجتهاد در احکام اسلامی محدود به چند نفر نبوده و پایان نیافته است؛ تمام مجتهدان فقهای آگاه به مبانی شرع می‌توانند احکام اسلامی را استخراج کنند وای بسا فقهای امروز از فقهای دیروز آمادگی بیشتری برای استنباط احکام دارند زیرا وارث علوم آنها هستند و علومی نیز از خود بر آن می‌افزایند.

این در حالی است که در گذشته علمای اهل سنّت، غالباً معتقد به انسداد باب اجتهاد بودند و می‌گفتند: اجتهاد محدود به گروهی از فقهای پیشین بوده و دیگران حق ندارند در مسائل شرع اجتهاد کنند بلکه باید همگی از آنان پیروی نمایند.

ولی در این اواخر گروهی از علمای اهل سنّت این عقیدۀ را کنار گذاشتند و باب اجتهاد را به روی همۀ آگاهان به مبانی شرع مفتوح دانستند مخصوصاً در مسائل مستحدثه که احکام آن در کلمات فقهای پیشین نیامده است.

بحث دربارۀ دلایل طرفین و مستندات قائلین به مفتوح بودن باب اجتهاد یا مسدود بودن آن در همین کتاب با ذکر منابع و مدارک، مشروحاً آمده است، تنها هدف ما در اینجا این است که به عنوان یک مقدّمه‌ای برای مسألۀ عدم خلأ قانونی در اسلام از آن بهره بگیریم.

*** آیا خلأ قانونی وجود دارد؟

با توجّه به مقدّماتی که ذکر شد اکنون به سراغ اصل مطلب می‌رویم و برای پاسخ به سؤال فوق باید نخست ببینیم منظور از خلأ قانونی چیست؟

سخن در این است که آیا در شریعت اسلامی با توجّه به جاودانگی و جهانی بودن آن تمام موضوعاتی که در زندگی فردی و اجتماعی انسان‌ها وجود دارد حکم شرعی برای آنها ثابت است یا مواردی وجود دارد که اسلام حکمی برای آنها ذکر