دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 185

کنند و قانون بنویسند) و بر خداوند لازم است رضایت دهد یا اینکه خداوند سبحان دین کاملی نازل کرده، ولی پیامبر در تبلیغ و ادای آن کوتاهی نموده است حال آنکه خداوند سبحان می‌فرماید:

««مٰا فَرَّطْنٰا فِی الْکِتٰابِ مِنْ شَیْ‌ءٍ»؛ ما چیزی را در قرآن فروگذار نکرده‌ایم». و می‌فرماید: «در قرآن بیان همه چیز آمده است». «1»

پاسخ به یک پرسش:

ممکن است این سؤال در ذهن خوانندگان مطرح شود که چگونه در اسلام هیچ گونه خلأ قانونی وجود ندارد در حالی که با گذشت زمان مسائلی پیدا شده که در سابق موضوعات آنها وجود نداشته تا چه رسد به حکم آنها، و آنها را مسائل مستحدثه می‌نامند.

مانند بسیاری از مسائل پزشکی (پیوند اعضا، اهدای اعضا، تشریح، تلقیح مصنوعی و شبیه‌سازی) و در ابواب معاملات مانند انواع بیمه، تجارت الکترونیکی، حقوق مربوط به کتاب‌ها و فیلم‌ها و اختراعات که اصطلاحاً مالکیت معنوی نامیده می‌شود و در مباحث مربوط به حکومت، استفاده از روش دموکراسی و انتخابات مجالس قانون‌گذاری و ریاست جمهوری و مانند آن، حتّی در بخش عبادات مسائلی مربوط به نماز و روزۀ در مسافرتهای فضایی و مناطق قطبی که سابقاً کمتر کسی به آنجا مسافرت می‌کرد و الان سفر به آن مناطق زیاد است.

آیا می‌توان با آیات و روایات موجود پاسخگوی این مسائل بود؟

همانگونه که در بحث مسائل مستحدثه در همین کتاب مشروحاً آمده است ما اصول و قواعد شناخته‌شده‌ای در اسلام داریم که برگرفته از کتاب و سنّت و دلیل عقل و اجماع است. و هیچ مسأله‌ای از مسائل مستحدثه نیست مگر اینکه تحت شمول یکی از این اصول و قواعد است بسیاری از مسائل مستحدثه را می‌توان تحت عنوان لزوم حفظ نظم جامعۀ اسلامی که به اجماع و دلیل عقل و روایات ثابت شده، قرارداد و بخشی تحت عنوان مقدّمۀ واجب مانند مسألۀ تشریح و بسیاری از مسائل طبّی که مقدّمۀ حفظ نفوس است که از اوجب واجبات محسوب می‌شود و بخشی تحت عنوان لا ضرر و ضرورت و اضطرار قرار می‌گیرد و بخش مهم دیگری تحت قانون أهمّ و مهمّ و ترجیح أهمّ بر مهمّ عند دوران الامر بینهما واقع می‌شود که آن هم از اصول ثابت عقلی و نقلی است و همچنین سایر مسائل مستحدثه‌ای که نصّ خاصّی دربارۀ آن واقع نشده است.

در مسائل مربوط به عبادات نیز در بسیاری از موارد قاعدۀ میسور که جنبۀ عقلی و نقلی دارد حاکم است و یا مسألۀ عسر و حرج، تکلیف را در آنجا روشن می‌سازد.