دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 192

انفتاح باب اجتهاد از مسائل مورد بحث در موضوع اجتهاد، طرح انفتاح یا انسداد این باب است؛ به این معنا که اختلاف است آیا باب استنباط وظایف یا استخراج حکم افعال مکلّفان، از منابع اوّلیۀ اسلام باز است و همه می‌توانند مقدّمات و پیش نیازهای استنباط را فراگیرند و آن را به کار بندند، یا بسته است و کسی نمی‌تواند یا نباید دست به چنین کاری بزند؟

قلمرو و حوزۀ این بحث، تنها وظایف دینی مکلّفان است وگرنه بدون تردید باب اجتهاد نسبت به سایر علوم، مفتوح است و دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی و علمی جهان، هر روز کشف یا ابداع جدیدی را به جهان علم معرفی می‌کنند.

دلیل و انگیزۀ طرح این بحث، اعتقاد جمع زیادی از «اهل سنّت» به انسداد باب اجتهاد است که اجتهاد را منحصر به فقهای صدر اوّل و دیگران را مکلّف به تقلید از آنان می‌دانند و خواهد آمد که این اعتقاد، موجب رکود و عقب افتادگی فقه می‌شود و با جهان شمولی اسلام منافات دارد.

این مقاله می‌کوشد دیدگاه مکتب اهل بیت علیهم السلام و نظر اهل سنّت و دلایل دو طرف و قلمرو قائلان به انسداد را بیان کند که آیا مدّعیان انسداد، ادّعای انسداد مطلق دارند و آن را در همۀ زمانها و همۀ ابواب فقه جاری می‌دانند، یا در برهه‌ای از زمان و پاره‌ای از ابواب؟ هر کدام مقصود باشد چرا و شروع آن از چه زمانی صورت گرفته است؟

فصل اوّل: انسداد و ادلّۀ آن

اشاره

بی‌شک عده‌ای از علمای اهل سنّت، به انسداد باب اجتهاد نظر می‌دهند حال اعتقاد به این پدیده از چه زمانی و چرا شروع شده و ادلّۀ قائلان به آن و قلمرو و محدودۀ آن چیست، پرسشهایی است که در این بخش آن را بررسی می‌کنیم.