دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 201

3. ناسازگاری با جهانی و جاودانی بودن اسلام

قبول اینکه اسلام خاتم ادیان است، اقتضا دارد که احکامی جهانی و جاودانی داشته باشد. این سخن با پذیرش انسداد باب اجتهاد، و اکتفا کردن به فتاوای گذشتگان به هیچ وجه همخوانی ندارد.

پذیرش این نظر به مثابۀ خروج از چرخۀ زندگی جهانی است. دینی که نتواند وظایف انسانها را در تمام مکانها و همۀ ازمنه تبیین کند، و حکم فعالیتها و تلاشهای آنان را ارائه دهد، دینی است موسمی و مقطعی، برای جامعه‌ای خاص، در دورانی مخصوص، که زمان آن نیز سپری شده است و این همان تهمتی است که دشمنان به اسلام می‌زنند.

4. تضادّ گفتار و عمل

گاه به نظر می‌رسد قائلان به انسداد باب اجتهاد مانند جبریّون در باب اعتقادات هستند؛ جبری‌ها در بحث و سخن، قائل به جبرند، اما در مرحلۀ عمل، به اختیار تن می‌دهند؛ زیرا هرگاه شخصی به حقوقشان تجاوز کند، فریاد می‌زنند، اعتراض می‌کنند و اگر در خیابان راه بروند به محض دیدن اتومبیل به پیاده رو می‌روند، اینها در عمل با اختیاریون فرقی ندارند، ولی در گفتار با آنها مخالفند.

بسیاری از قائلین به انسداد باب اجتهاد نیز به هنگام عمل، انفتاحی‌اند یعنی می‌کوشند وظیفۀ خود را پیدا کنند و برای بسیاری از امور سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و … از قرآن و روایات دلیل اقامه کنند، کتاب بنویسند، فتوا دهند، ولی در مقام سخن گفتن قائل به انسدادند.

*** فصل سوم: معتقدان به انفتاح باب اجتهاد و ادلّۀ آنها

اشاره

به طور قطع می‌توان گفت، از نظر پیروان مکتب اهل بیت علیهم السلام باب اجتهاد در همۀ علوم اسلامی و همۀ زمانها و برای همه کس باز است و هیچ یک از فقهای این مذهب در هیچ زمانی قائل به مسدود بودن باب اجتهاد در مسائل شرعی نبوده‌اند.

نکتۀ جالب در فقهِ پیروان مکتب اهل بیت علیهم السلام این است که آنها عموماً تقلید از میت را به صورت ابتدایی حرام می‌دانند و بر تقلید از مجتهد زنده تأکید می‌ورزند. مفهوم این سخن، آن است که: در هر عصر و زمان باید مجتهدانی وجود داشته باشند که مردم از آنها پیروی کنند و این مسأله در میان آنها اجماعی و از تعلیمات ائمّۀ اهل بیت علیهم السلام است.

ادلّۀ انفتاح در مسائل عقیدتی و اصول دین، بسیار روشن و واضح است و اما در مسائل فروع که مورد گفتگوی ماست ذیلًا به ادلۀ آن اشاره می‌کنیم.

1. آیات

الف) عمومیّت خطابات قرآنی

خطاب‌هایی که در قرآن مجید در زمینۀ احکام آمده و همچنین در سنّت نبوی و ائمّۀ اهل بیت علیهم السلام